Читать книгу: «Чора», страница 2

– Со реза йу аш ден долчу къамеле ладогIа, стаг къен вуй, вехаш вуй бохург хIинццалц соьга къестаделла а, йа суна дагадеана а хIума дац.

– Маржан, – элира Iалигирас, – тайп-тайпана чам болуш, бес-бесара бос богуш, хIор а шен духдийларехь кхечарех къесташ, лоькху йиш а шатайпана йолуш, дукха шовданаш ду вайн лаьмнашкахь. Амма дерриге а халкъана дезаш къастийна цхьа шовда а дац вайн, хIор стага а шена дезаш къастийна цхьацца ду. Дуьне, Iалам хаздеш, бIаьста, бай кхолуш, зезагаш довлу вайн басешкахь. Царна йукъахь а хIор стеган безам болуш цхьацца зезаг хуьлу. БIаьстено сенйинчу варшашца олхазарш тIемадевлча, цара массара а лоькху эшарш хаза ца хета вайна. ХIоранна а хазахеташ царах цхьадолчийн эшарш йу. Ахь боккху ког а, аьлла дош а, лекхна йиш а, хьажийна бIаьрг а хазахеташ, хьоьций бен кхин ойла йоцуш, Далла а, нахана а вицвелла, цкъа хьуна дагавагIахьара ша бохуш, гурахь мархаша малх эшийча, ламанан коьрте деза дохк санна, безаман йеза ойла даг тIе йеана, ахь динарг бен, кхин дарба доцуш, лазар кхетта веза доттагI вар-кх сан, йерзайахьара ахь цуьнан чов.

Маржанна хIинццалц хезна дацара иштта хаза, оьзда, кIорггера ойла йолуш дина къамел. ХIинццалц хин коьртехь цуьнца къамелаш дина болу хьоладайн кIентий чIогIа кура а, шаьш бехачу нехан кIентий хилар гайта лууш а хуьлура. Йа цара ден къамел а ца хуьлура шена тIе тидам бохуьйтур болуш а. Ша цIеначу дагца цаьрца къамел дича, цхьамма и ненах дIатухур дуй хууш, ша хIун аьлча бакъахьа хир ду ца хууш, йоьхна хьаьвзира Маржан.

– Деллахь, ца хаьа суна-м и муха хир ду а. Амма нанас хьалххехь аьлла дара соьга, цIейоккхуш болчу, бехачу нехан кIенташна бен дош ма ло аьлла.

– Маржан, – вистхилира Iалигира, – шийтта стерчийн готано пхийтта дийнахь охуш, уьйтIара дуьйна дIаIуьллуш латта а долуш, тIехууш гIарабаьлла дика дин а болуш, цу динан бухкарш йуккъе дашо шед а йетташ, махкахь цIе йоккхуш, вуьйцучу кIанта хьайга йола аьлча, цуьнга йаха реза хир йарий хьо?

– Дера, суо гIур йара-йацара-м ца хаьа суна, амма сан да-нана цу захалонна реза-м хир дара, – элира Маржана.

– Ишттачу кIенташа хьалххе шайн гIайгIа бо. Хьайн дегий, неней а алий, хIокху сан доттагIчуьнга йолахьа, – элира Iалигирас.

Маржанна чIогIа хазахетара Iалигирас ден къамел, шен цIа йаха деззашехь, лаьттара иза.

– Деллахь, ца хаьа суна-м, шуьшиъ долахь туька йолуш а ца хилча, йа, алссам жа ду аьлла, къаьсташ а ца хилча, ненан лаамна тIера а йаьлла, дош дала хала ду-кх суна.

– Маржан, – элира Iалигирас, – туька йезарг сайоккхучуьнга йоьду хьуна, жа дезарг Iуьне йоьду хьуна, ахча дезарг банк лелочуьнга йоьду хьуна. Хьайна кIант везахь, Чорега йолахьа.

ГIадйахана йелайелира Маржан цо и дешнаш дукха хаза аларна.

– Бакъахьа ду, – элира цо, – бехачу нехан там алссам боккхуш Iедал ду, сан дай, наний, хьоладайшна йуккъехь йуьхьIаьржа ца хIиттал шун сох бала там хиллачу дийнахь со шуьга йогIу.

Ша хIун эр ду ца хууш, Iалигира Чорин бIаьра хьаьжира. Чорас, «реза ву» бохуш санна, корта таIийра.

– Бакъахьа ду, делахь, оха хьайна бакъо йаллалц, маре ца йаха дош лой ахь тхуна? – хаьттира Iалигирас.

– Аш бакъо йаллалц аьлча а, шух дог диллина, йаллалц ца йаха-м ло, – элира Маржана.

– Дала сий дойла хьан, хьо иштта оьзда ца хилча, тхуна а халахетар дара, – аьлла, Iалигирас зудабераш дIадахийтира.

Чора а, ша цIа а вахана, ойла йан воллу аьлла, дIавахара. Iалигира, и къайлаваллалц цунна тIаьхьахьоьжуш а лаьттина, хьалавахара.

ЦIа ваханчу Чорас, дикка ойла а йина, оьрсийн махка йолах болх бан ваха сацийра, вагIахь, шеца Iалигира а вуьгуш.

* * *

Сатасале новкъа велара Чорий, Iалигирий оьрсийн махка йолах болх бан ваха. Суьйранна, хьакхар а хаькхна, кечйина ворда атта идайора Iалигирин алашо. Шаьшшиннан са ца гатдалийта, роггIана илли олура цаьршимма. Иштта шаьшшиннан самукъа а доккхуш, схьавогIуш волу хIара шиъ Гуьмсен ара кхаьчча, чIугйина, зуькар а деш богIуш зударий гира Чорина.

– Iалигира, урх озал оцу хьайн динан, – элира цо.

– ХIан, хIун хилла? – алаша сацийра Iалигирас.

– Ой, ца го хьуна оцу зударша лелориг?

– Битахьа, хIун до ахь царах?

– Цара хIун леладо хьажа воллу-кха.

– Хьажал, делахь, – элира Iалигирас.

Зударий дикка герга а кхачийтина, церан тхьамда йу бохуш хьалхайаьлла йогIучу зудче вистхилира Чора:

– ЭхI-хIей-хIай! Деллахьа, ма доккха хIума ду аш лелош дерг, ма боккха мел хир бу шуна! Делан дуьхьа аш хьоькху маьхьарий, кего ченаш, бетта когаш тергалбеш, ворхI стигланийн Iаьршашна тIе а хевшина, и Делан маликаш ду шуьга хьоьжуш. Аш деттачу маьхьарийн гIовгIа хезна, хIордийн маликаш ду гIевттина. Шаьш гIовттучу хенахь цара даржийначу тIемаша шун къинхьегамна йал йоьху Деле. Аш мел кхайкхочу хенахь шайна а дакъа кхочур дац-те бохуш, шуьга хьоьжуш бу йалсаманин шурин Iаьмнашкара хIурлаIан мехкарий.

– Бакъдерг ду ахь дуьйцург, Дела реза хуьлда хьуна! – элира тхьамдас.

– Мичхьара ду шу? – хаьттиа Чорас.

– ЧIинехара ду.

– Стенга доьлху шу?

– Эртан-коьрте зерате доьлху.

– ЭхIе-хIе-хIай! И чIогIа бакъахьа хIума ду! ХIинца аш хIун дей, шаьш зерате дIакхаччалц боккху болу мел а, дIакхаьчча боккху берг а, дикачу нахах цхьа стаг а лахий, хIинццехь дIакхайкхабайта. Дахарна а, йухадахкарна а йал алсам хир йу шуна, – элира Чорас.

ТIаккха йистхилира зударийн тхьамда:

– Деллахь, стаг, сел боккха, беза некъ эцна доьлхучу тхуна хIокху эрна арахь дика стаг ца хилча, хьо дуьхьал а кхетар вацара, ахь дIакхайкхабехьа и мел, оха хьо векал вин хьуна.

– Къобалвой аш со? – хаьттира Чорас вукху зударшка.

– Во! Во! – аьлла, маьхьарий туьйхира вукхара.

– Делахь со къобалхили, – аьлла, Чора мэл кхайкхо волавелира:

– Шу цIера арадевлчхьана аш баьккхинчу когана а, Дела дагавогIуш баьккхинчу когана а, Далла гIуллакхдеш ницкъ хилла дегI дашош даьллачу хьацарна шуна хилла мел, ас, дог реза дина, аш суол векал варна, хьуьлларчу Башламана бели, цунна кIелхула Сонахойн лаьмнашна бели, цул тIаьхьа чIебарлойн БIогина бели, Аптин Iуптарний, Iабазан Лабазаний, Киназан Миназаний бели. ХIан, хьалаайбал куьйгаш. Амин аьллаш!

Массо а зуда «амин» баха йолайелира.

– Тхутантуптин тандар таринта, йухайерзайе, Iовдал зударий, жIуга! – аьлла, шен чоин тIам хьала а лаьцна, ведда Чора ворданна тIехиира. Iалигирас шед тоьхна алаша масйира. Цунна йетта дагахь, тIулгаш кхуьйсуш, тIаьхьабевлира зударий.

Зударех ведда воьду Чорий, Iалигирий Пхьамта йуьрта кхечира. Цигахь, пурх говра тIе а виллина, цIа вахьаш шайн йуьртара стаг гира царна.

– Хьуна хIун дина, ва Якъуб? – аьлла, хаьттира шайн эвлахочуьнга Чорас.

– Э, дIаваьллахь, – элира вукхо. – Эртан-коьрте зерате ваханера со, цигахь долу лазар а кхетта, хIинца, хьуна ма-гарра, цIа вохьуш ву-кх.

– Хьо ваха ца лоьшура зерате, – элира Чорас, – хьан дас мел дина зераташ тоьур дара вайн махкана а (цуьнан да даима нахана тIехула ваьлла лелаш хиллера).

Шайн эвлахо новкъа а ваьккхина, охьаволавелла хIара шиъ Шуьйтан чIожах араволлуш цхьана чIаьнтичунна тIаьхьакхиира. ХIокхеран алашел шен говр тоьлашха йуй хаийта гIерташ, гуттар тIехь цIингаш беш, нуьйре гIарчI-гIирчI дойтуш, говр чехо волавелира чIаьнти. Цунна хIун аьлла Iоттар йийр йу ца хууш Чора а вара. ЦIеххьана варандойн дукъа тIехь, асарахь бохкучу зударша хелхаран йиш хьовзийра. ДIа охьаиккхина хелхахьаьвзира Чора.

– ХIей, ламаро, ахь хIун леладо! Варандойн дукъахь зурма лекхча, хьо хелха хIунда вуьйлу? – элира чIаьнтичо.

– Хьо ма ваьллахь, – элира Чорас, – и зурма хьайн говран шина лергана йуккъехь лакхахь а.

Воьхна хьаьвзинчу чIаьнтичо, ша хIун дийр ду ца хууш, гуттар а тIе гош бетташ, говр дIахийцира.

– Цкъа а цу хьайн бахамах ма волийла хьо! – аьлла тIаьхьа кхайкхира Чора.

– Дела реза хуьлда хьуна а! – элира цакхеттачу чIаьнтичо.

Чорий, Iалигирий Зонаха охьакхаьчча, дикка Iаржйеллера, говр гIелйелла хилар а хаалора. «Кхузахь буьйса йоккхуш саца веза вайша», – аьлла, цхьаннан а, шиннан а кетIа вахча, шаьшшиъ чу ца витча, эвлайисте хьала а ваьлла, алаша йажа а хецна, вертанах а хьаьрчина, вордана чу дIавижира ши доттагI.

Сарралц некъ бина волу Чорий, Iалигирий гIеххьа де даллалц сама ца велира. ХIокхушиннан алаша а, йуза а йуьзна, элхьамчин дитта кIелахь, мозашна корта а лестош, лаьттара. Катоьхнна, шайн алаша дIаа йоьжна, йуха а новкъа велира ши накъост.

АтагIойн эвла йисте кхоччуш цхьамма, тIаьхьа а кхайкхина, сацийра хIара шиъ. Йухахьаьжчахь, Органна тIе хи эца даьхкина атагIойн зудабераш дара. Царах цхьаъ, куьг а лестош, хIокху шинга цхьаъ-м бохуш йара, вуьш гIадъоьхуш буьйлура.

– Ахь бохучух ца кхета тхойшиъ, чIоггIа алахьа, – элира Чорас.

– Ва, со дIайига шайна! Ламанан лечано аренан кхокха беана бохур ду шуна!

– Ламанан къийго аренан пхьид йеана бохур ду, – жоп делира Чорас, – ца йуьгу оха!

Алаша хьайира Iалигирас. Делкъал тIаьхьа Соьлжа-ГIала кхечира хIара шиъ. ДIасалелачу адамашка хьоьжуш хIара шиъ лаьттачу хенахь, тIевеара цхьа беркъа муьжги.

– ХIей, ламаройн кIунзал – Махьмуд, лан биллий шун говрана? Дика лан бу, цкъа биллича, шарахь тоьур бу.

– ХIан-хIа, ма билла, – элира, вела а велла, Чорас. – Цул а ахь тхуна шайн базар хIутту меттиг схьайийца.

– Бало, ламарой, со а бу базара богIуш, лан бохка беза, сискалбац, – элира муьжгичо. – Ворданна тIехаа мегар буй?

– Мегар ду, – аьлла, тIехаийтира Чорас муьжги.

– Шу мичара бу? – хаьттира муьжгичо.

– Лам чуьра. ДIай бохучу йуьртара ву тхойшиъ.

– ХIун йохка боьду шуьшиъ базара?

– ХIумма а. Къен ву тхойша, йолах болх бан меттиг карор йац-те бохуш, вогIу. Хьуна а ца хаьа, муьжги, тхойшинна болх бан меттиг? – хаьттира Чорас.

– Дера, ца хаьа. Миска вай йаI, вайн зама йац хIара. Хан шортта ахча бацахь хьо стаг бац, паччахьана хьо белча а хIумма дац. Базарах хьовсур вай шуна болх карор буй, – элира муьжгичо.

– Тхойша кхузахь саца дагахь ма вац, оьрсийн махка кхаччалц дIагIур ву, – элира Чорас.

– Со цигара схьавеана а йац дукха хан, сан наний, вежарий а бу цигахь Iаш. ЧIогIа хало йу цаьргахь. ДIаводахь, мацалла лийр ву шуьшиъ, – элира муьжгичо.

– ХIун де охашимма? – хаьттира Iалигирас. – Ахча доцуш цIа ваха йиш йац тхойшиннан.

– ХIун дан боллу хьо цунах? Набахтехь стаг ву шун?

– ХIан-хIа, хIокху сан доттагIчун, Чорин, безам бахана цхьана хазачу йоIе, ахча ца хилча ца йогIу иза. Да чIогIа вехаш стаг ву цуьнан, къечуьнга ца йохуьйту.

– И йоI дика дац, дало мегар дац. Иза йехаш хилча, шуьшиъ къен хилча, барт хир дац, дов хир ду, – элира муьжгичо.

– Цунах-м йиннарг хир йара, и йалоза Iийр вац тхойша, – элира Iалигирас.

– Чора цунна безий? – хаьттира муьжгичо.

– Веза, – элира Iалигирас.

– ТIаккъа схьайола маре.

– Ахча ца хилча, ца йогIу иза.

– ТIаккха ца веза цунна Чора. Мел ахча беза цунна?

– Шийтта йетт эццал!

– Ха-ха, кIунзул Махмуд, иштта ахча хир бац, новкъах ца карабахъ. Цул вай Чорина хаза матушка балор бу.

– Хьан цIе хIун йу? – хаьттира Чорас.

– Николай йу.

– Гой хьуна, Миколай, хьо сан безамех кхарда ма кхарда. Цкъа а йалор йац ас матушка. Сайн нахах йерг йало лаьа суна.

– ХIей, Чора, хьо оьгIаз ма гIо, ас дика дерг бах. Ахча боьху йоI дика дац. Цул сов, хьо сол тоьлаш дац. Хьо къен ду, со къен ду, миска а ду, – элира Николайс.

Иштта, вовшийн дагара а дуьйцуш, базара дIакхечира кхо миска.

Николай шен ленаш дохка волавелира, хIокхушинна кхин гена ца волуш. ХIара шиъ мехах дIадахьа кира хьенан ду хьоьжуш лаьттара. Нагахь санна иштта меттиг хилча, Николай кхойкхий схьа а валавой, шайца кира оьций вуьгура хIокхушимма, шаьшшинна гIалахь лела цахаарна.

Сарралц болх бинчу хIокху шинна йаъал йа говрана бала элан цIов эццал хIума ца йаьллера. Ленаш духкуш леллачу Николайна а ца йаьллера шен доьзална пхьор даххьал хIума. Николайс чIогIа дийхира ша волчу буьйса йаккха вола бохуш, амма хIара шиъ цига вахча, говрана данхIума дацара. Цундела Чорий, Iалигирий буьйса йаккха гIалел аравелира, говр йажорхьама.

ХIор дийнахь сарралц нахана мехах кира кхоьхьуш а, цхьацца кхиболу Iаьржа белхаш беш а, гуьйренга вахара Чорий, Iалигирий. Амма, гуьйренан шийла буьйсанаш тIекхаьчча, арахь буьйсанаш йаха хала дара. Кест-кестта оьхучу догIанех къайлаволийла дацара. Николай волча гIур вара буьйса йаккха, цигахь говр чуйолла божал а дацара, йа кIел хIотто рагIу а дацара. Кхин шаьшшиъ хьевелча, говрах валарна кхеравеллачу Чорас Iалигира цIа вахийтира, ткъа ша Iа доллалц аьлла, Николай волчохь сецира. Амма цул тIаьхьа бутт хан йалале, ша а цIа ваха сацамбира цо.

ДогIий, лой цхьаьна оьхучу гуьйренан тIаьххьарчу деношкахь виэзаш ша лелийначу Николайн а, цуьнан доьзалан а Iодика а йина, Николайс шен мачаш хьо боххушехь, цуьнан кхин ца хиларна, уьш а ца йухуш, шен хечин когаш хьала а карчийна, новкъа велира Чора. Шелвелча, цхардоьлла чоа тIе а ийзош, деттачу дорцана тиша дарзал-куй бIаьргаш тIе а тоьттуш, берзинчу когашца, уьдуш АтагIа кхаччалц некъ бира цо.

АтагIахь буьйса йаккха сецна иза везаш тIеийцира цхьана хIусамехь. Хаза когаш а билина, пешана уллохь лаьттачу паднара тIе хьала а ваьккхина, йовха йуург хьалха хIоттийра хIусамдас. Амма шен боьхначу некъан а, цахиллачу аьттонан а ойла йечу Чорин башха безам а бацара йуучуьнга. ХIусамдега бехк ца биллийта, имма хIума а кхаьллина, корах ара а хьоьжуш, ойланаш йан велира иза. Иштта хIара Iаш, гIеххьа хан а йаьлла, Iаржйала йуьйлира. Цкъа а, шозза а корана хьалхахула, йоргIа дой а оьжна, карахь кехат-пондарш а долуш, ши стаг тIехь а волуш кечйина файтон тIехйолуш гира Чорина.

– Ва хIусамда, и хьеший хьаьнга баьхкина бу? – хаьттира Чорас.

– Уьш цхьаьнгге а баьхкина бац, – элира хIусамдас. – Дуби-эвлахь тховса сакъера гуллуш хьоладай бу, церан самукъадаккха пондарш лоькхурш лоьхуш лела уьш.

– Со а ма вара дечиг-пондар лакха хууш, – аьлла, хьалагIеттира хьаша.

Циггахь, шен хIусамден Iодика а йина, араиккхина Чора, цу шаткъехула¹, кхин оцу файтонна тIаьхьара ца волуш, Дуби-эвла вахара. ХIара дIакхаьччахь, синкъерам дIахIоьттина бара.Чорел хьалха чоьхьабевлира кхайкхина балош болу пондарчаш. Салам-Iалам доцуш чоьхьабевлла уьш, шайга пIелг хьажжийначу охьахевшира. Тидамбеш, цкъа неIарехь саца а сецна, Чора а чоьхьавелира:

– Ассалам Iалейкум, шу нохчийн кура кIентий!

Цкъа, цецбовларна, берриш хIокхуьнан бIаьра хьаьвсира, тIаккха:

– Ва Iалейкум салам, марша вогIийла хьо а! – аьлла, шаьш бол-болчуьра хьалалилхира берриге а, цхьа зудаберийн тхьамда йолу жеро йоцург. Иза хIокхуьнан тишачу чоэ а, боьхначу куйне а, хьала карчийначу хечин когашка а хьаьжна, «хи-хи-хи!» – аьлла, ца йешаш, охьа а таьIна, йелайелира. Цуьнан цхьа вуон йелайаларо догдатIийна волу Чора, дечиг-пондарш карахь дерш дIаса а теттина, царна йуккъе вахана, охьахиира.Ткъа ша Iачуьра хьалааййеллачу жерочо элира:

– Марша вогIийла хьаша а, хьаша санна верг а!

– Делан маршалла хуьлда-кх жерочунна а, жеро санна йолчунна а! – элира Чорас.

И хазделла, чохь мел верг а велавелира. Ша охьахиъна ваьллачул тIаьхьа, синкъерам хьанна бина а, цуьнан дIахIоттаме а хьаьжира Чора. Синкъерам чохь болчу дехачу цIа чохь, лакхахьа стол а хIоттийна, шайн сакъоьруш Iаш бара хьоладай а, кура кIентий а. Цаьрца вара шелахойн кура Шемал а, атагIойн Апти а, шотойн ШаIма а, гIойтIархойн ГIайрбек а. Царал лахахьо, кхечу стоьлаш тIехь Iара хьолана башха гIарабовлаза болу нах. Царна дуьххьала болчу пенаца охьахевшина дара, шайл хаза мила хир йара бохуш долу зудабераш а, жерой а. Церан тхьамда йара бегашна а, эхьдоцуш хиларна а йуьйцуш йолу Дуби-Эвлара Тармин Нурипат. Вукху шина пенаца охьахевшина Iара цIейоккхуш мел хезна болу пондарчаш а, йуьртара кегий нах а. Хьоладайн а, мехкарийн а, пондарчийн а гIуллакх идош хьийзара йукъарчаш.

– Деллахь, – элира Чора тергалвеш Iачу Шемала, – ламаро-м, муххале а, вара хьо, ван мичахьара ву-те?

– Лам лекхачуьра, Iин кIоргачуьра, шовда шийлачуьра, стигал сийначуьра, йоI хазачуьра, кIант дикачуьра – цу нана ДIайра ву-кх со, – элира Чорас.

– Деллахь, ламаро, – йистхилира, цунна Iоттар а йина, и хьовзо дагадеана Нурипат, – шу долчу лаьмнашкахь чкъург керчар йарий?

– Керчар йара, хьан-сан десара, – жоп делира Чорас, – цкъа дIакерчича, ворхI тIекхетча а, саца а ца луш-м.

ГIов-аьлла, чохь мел верг а велавелира.

– Виталаш, – элира шотойн ШаIмас, – суна вевза шуна и чIебарло, кхин дIа лен валахь, цо, делийна, сахадор ду вайн.

– Ван хIун дагахь веана хьо? – хаьттира атагIойн Аптис.

– Ой, хьоладай сакъера гулбелла аьлла, хезча, веара-кх.

– Хьуо а хьолан да лору ахь? – хаьттира гIойтIархойн ГIайрбека.

– Санчул шун хIун сов ду? – аьлла, шен когашка охьахьаьжираЧора.

– Витал и ламаро, дIалакхал вайн пондар, цхьа бал баккхий вай? – элира шелахойн Шемала.

Пондарчас хелхаран йиш хьовзийра, вота а йека йолайелира. Аптис бал дIаболийча, роггIана хелхабийла буьйлабелира чуьраниш. Массо а дика волура хелха, рагI Чорига ца кхаьчнехьара. Амма, Чора хелхавала волавелча, массо а дIахьаьжжинчохь висира. ЧIогIа дайн леладора цо шен дегI, йоI, хьалха а йалайой, цхьана кога тIе буьхьар а хIуттий, бохь бугIура цо хьоладайшна хьалха. Цуьнга сел леррина хьоьжуш болчу хьоладайша, цхьаболчара хала а, кхечара атта а дуучу дуьненан ойла йора, наггахь: «Уйтт, маржа йаI-кх!» – олий, мохь а тухуш.

Чора, хелхаваьлла, охьахиъначул тIаьхьа, кхин цхьа а хелха ца велира. Шений-шений дан хIума дац аьлла, массо а сацавелира. Пондар а, йетта вота а сецира.

– Хьаша, самукъадолий хьан? – хаьттира Нурипата Чорега.

– ХIаъ, со чIогIа сакъералуш ву, – элира Чорас. – Шун самукъадолий долий?

– ХIаъ, къаьсттина хьо сийсара шайтIанаша хьийзош хезаш самукъаделира сан.

– Хьуна хезна хир ду, – жоп делира Чорас, – къанбелла жерой лерг сема долуш ма хуьлу!

ГIадбахана чохь берш бийлабелира. ХIинццалц ша цхьацца миска нах хьийзорах, Чорица шен забарш чекх ца йовлуш, оьгIазъоьхуш Iаш Нурипат а йара.

– Нурипат, тховса-м тIе эмгар йеана хьуна, и ламаро шех хьоьга бегаш бойтур болуш вац, – бохура наха.

– ХIан, ладогIал, – элира шелахойн Шемала, – вай гулделла гIеххьа хан а йаьлла, вайн дуьхьа баьхкинчу зудаберийн а сагатло хир ду. Хьешийн гIуллакх а деш, зудаберашна тIе хабар дахьийта бакъо а луш, гIийла пондар а озабойтуш, молуш волчо кад а оъйуш, гIуллакхде вай?

Стоьлаш тIехь лаьттачу маьIан стаканаш чу Iена доладелира, лалийна цIаста санна, сирла малар. Кад а карахь вистхила кура Шемал хьалагIеттича, цуьнца цхьаьна хьалагIевттира шина а стоьлан гондахьара хьоладай ду шаьш бохурш. Маларний, даарний йукъа мискаиаш а, пондарчаш а богIуш бацара.

– ХIан, – кIентий, дIадолийра шен къамел Шемала, – хIара кад вай дIамер бу вайн дуьхьа тховса хIара меттиг вовшахтоьхначу вешан хIусамдена а, вай лерина кхуза даьхкинчу зудаберашна а, денна дебачу шун хьолана а, дикачу кIантана а, дикачу зудчунна а, дикачу динна а тIера!

«Аьхна хуьлда!» – аьлла, массара а кедаш дIамелира.

– Дика кIант мила лору, ва Шемал? – хаьттира атагIойн Аптис.

– Иза нахе хатта деза.

– Со вистхила мегар дарий? – элира лахахьарчу стоьла тIехь Iачу цхьана стага.

Иза даима а кхечарах къаста гIерташ а, лакхахьа Iачушна къиэжаш а, хьалхахIоттийначу дааре сутара хьоьжуш а хиларна, цуьнан тидам беш Iачу Чорина хиира иза чIогIа сутара, пайдабоцуш а, сайохуш а, къизачу нахах схьаваьлла а стаг вуй.

– Мегар ду, Мовсар, – элира коьрттехь Iачу курачу Шемала.

– Со, шуна ма-гарра, – дIадолийра лохачо, – нахана йуккъехь дукхалелла а, сайна кIезиг хаахь а, наха дуьйцурш дукха хезна а, къелла вовзахь а, хьолана вовзахь а, нахана вевзаш а, ткъа, тховса санна, дикачу кIенташка кхайкхинчу меттигашка ихна а ву.

Иза шел лакхахьа Iачарна мотт хьакха гIертий хиъначу Чорас элира:

– Дикачу кIенташка кхайкхинчу хьо хIунда воьду?

Мовсар, цхьа резавоцуш Чорега а хьаьжна, йуха а шен къамел дан волавелира:

– Суна чIогIа хазахета, Шемал, ахь дикачу кIантана тIера кад айъича. Цхьамма хаьттира, дика кIант муха хила веза аьлла, иза ас дуьйцур ду. Дика кIант, вайн дайша дийцарехь, шайн тIе вуон деъча а, дика деъча а, нахана дагавогIург ву-кх, тховса кху чохь а бу-кх уьш.

– Аш ишттачух олий дика кIант, хIей, ламаро? – хаьттира Чорега Шемала.

– ХIан-хIа, – элира Чорас, – ойла дагца а йогIуш, дог халкъехьа лаьттарг массо а ву тхан дика кIант.

– Хьо бакълоь, ламаро, – элира Шемала, – иштта хила а веза дика кIант.