Читать книгу: «Чора», страница 5

Йетт бала дIайхо реза а ца хилла, тIех а ваьлла воьдуш волу Чора говраш йажош волчу органхочунна тIекхаьчнера.

– Ахь хIун до, ва Чора? – хаьттинера цо.

– Дуби-Эвла зуда йало воьду. Хьо вогIий?

– ХIан-хIа. Хьалаваккхий хьо?

– Ма ваккха, айхьа говр лур йацахь.

Говр йала и реза а ца хилла, тIехваьлла воьдуш волу Чора жа дажош волчу нуйхочунна тIекхаьчнера.

– Ахь хIун до, Чора? – хаьттинера цо.

– Дуби-Эвла зуда йало воьду. Хьо вогIий?

– ХIан-хIа. Хьалавоккхий хьо?

– Дера, ма ваккха, айхьа тоьлашха болу ка лур бацахь-м, – аьллера Чорас.

– Цхьаъ хьовха, цхьайтта-м лур бу! – аьлла, нуйхочо хьала а ваьккхина, тоьхна уьстагI а бийна, дика са а къерийтина, цхьайтта ка а белла, новкъа ваьккхинера Чора.

Воьддушехь шен кой дохка Нохчкела ваханера Чора.

– Ой, хьо дийна муха висина? ХIара и кураша кой мичара довлий хьони? – бохуш, тIаьхьабевллера Чорина нохчкелой.

– О, – аьллера Чорас, – аш со чукхоьссинчу Органна чохь ма дукха дара хIорш! Сан ницкъ кIезиг хиларна, хIара цхьайтта бен ца лацабели соьга.

Чорас дуьйцучух тешаш а – ца тешаш а нах дIасабевллера.

Шен сутара волчу моллас, нах дIаса ма-бевлли, тIе а веана:

– Деллахь, Чора, хIара кой ма нисделла ду-кх хьан, кхин дарий цигахь? – аьлла, дIадолийнера шен къамел.

– Ув-вай! Iаламат дукха дара, хIор гIамаран цIарах цхьацца хиллал, – аьллера Чорас.

– ХIай беркат-йI, и ду хьуна «доьгIна рицкъа хIордан бухара а доккхур ду бохург». Iуй барий церан? – хаьттинера моллас.

– Хинненан ши йоI йара жана тIаьхьалелаш, кхин стаг вацара.

– Хаза йарий, мел хан йара церан?

– Пхийттара йаьлла хила там бара и шиъ, ша Маьлха-Аьзни ца хиллехь, цаьршиннал хаза йоI хир йацара дуьнен чохь. Ас шаьшшиъ йалийнехьара, дерриге а жа суна лора цушимма, мах бан молла а ца хилла, цIа веа со, – аьллера Чорас.

– ОстапуьруллахI! ОстапуьруллахI! – аьллера моллас. – Суна хаьа хьуна, и жа хьенан ду.

– Хьенан ду?

– И жа, хьаха, ду хинпаччахьан Нажмуддинан. Важа ши йоI хинненан йу хьуна, Маржан а, Нуржан а бохуш. Деллахь, Чора, со муха кхочур вара-те цига?

– И-м хала хIума дац, сарахь Органан йисте вола хьо.

– ХIинцца вахча мегар дацара цига?

– Мегар ду, дика мегар ду.

– Делахь, со жа хьалхалалла цхьа-ши бошто а йалош дIавогIу хьуна, – аьлла, молла чуваханера.

Дукха хан йалале, тIома кIелахь цхьа тIоьрмиг а болуш, хьалхалаьллина ши бож а йолуш, веана схьакхаьчнера молла.

– И тIома кIелахь йоллург хIун йу хьан? – хаьттинера Чорас.

– Жайнаш ду.

– ХIун до ахь царах?

– Дера, воллу хинненан мехкаршца мах бан.

– Ойт, да ма йатIа хьан! Хьо иштта хIума хууш ца хиллехьара, нохчкелойн молла а хир вацара хьо! ХIан, валол, хьо дIакхачале, са а дайна, Маржаний, Нуржаний жа жоьлашка лахкахь, сахиллалц арахь Iен дезар ду хьан, – аьлла, когах боккха тIулг а бихкина, чукхоьссинера Чорас молла. Амма молла, кIуркIмано хьовзийна, кхечахьахула гучуваьккхинера.

– Охьа буха гIо! – аьлла, мохь тоьхнера Чорас. ТIаккха, шен болчу ницкъаца тIамарш, когаш тоьхна, молла кхин гучу ца ваьллера.

Молла цIа ван хьевелча, денна а йогIуш хиллера моллин ши зуда и хатта Чора волчу. Уьш кIордийначу Чорас, молла велла аьлла, дIааьллера. ТIаккха моллин шина зудчо барт бинера Чора вен. Кхано Чора, виц а велла, Нохчкела ваханчу хенахь моллин шина зудчо, йуьртарчу зударшца барт а бина, схьалаьцна Чора, гали чу а воьллина, вен вигнера, хIара гали чу а воьллина, тIеда хьокхий диттина вен веза вай аьлла, Чора охьа а виллина, зударий хьокхий даха баханера. Некъана йистехь Iуьллучу Чорина шортта кIадий а дохьуш вогIу нохчкелойн къеда тIекхаьчнера.

– Хьо хIун йу, гали чохь йерг? – хаьттинера цо.

И озах вевзинчу Чорас:

– ГIовгIа ма йе, со вай и-м, ва къеда, – аьллера.

– Хьо хIун деш ву?

– Моллин шина зудчо, шен-шен майра хила бохуш, кху чу а лачкъийна воллу-кх.

– Чора, со валийтахьа цу чу.

– ХIан-хIа, цушиннах цхьаъ суна йезаш йу. Важа йицйеллачу хенахь, сайна йезачуьнца гIуллакх дIатосур ду ас.

– Муьлха йу хьуна йезарг?

– Жимах йерг йу.

– Ой, и-м суна йезарг ма йу! Хьайн десара, со валийта цу гали чу!

– ХIан-хIа, гIуллакх хир дац.

– Ас хIара кIадий, ши говррий, хIургонний ло хьуна.

– Схьавало, делахь, – аьлла, таIIийна къеда гали чу а воьллина:

– Хьайна хьокха тохахь, майра хир ву аьллахь, – аьлла, Чора дIаваханера.

Кхано схьабаьхкинчу зударша хьокхий тIедетта долийнера.

– ХIей, собар, собар, со хир ву шун майра! – бохуш, мохь бетташ хиллера къедас.

– Хьо войла Дала хIаллак, хьайн дагахь дерг кхочуш-м ца ден делахь! – бохуш, зударша хьокхий диттина, вен а вийна, Органна чукхоьссинера къеда.

ВорхI вешин йише аьлларг

– ЧIаьнта чохь цIарна цIе а йахана, хазалла йуьйцуш хиллера цхьана ворхI вешин йиша. Мел башха стаг цуьнца къамел дан вахарх, цо тергал веш а ца хиллера. Цо шайна йен куралла кIордийначу наха Чорега дехнера шайна гIодар. Вахначу Чорас, йоIе ирахь Iен йола аьлла, хабар дахьийтинера. Амма вукхо, ца йогIу ша аьлла, йухайахийтинера зуда.

ШолгIачу дийнахь дешех, детех лепаш, башха кечйелла, кхин долу зудабераш генна тIаьхьа а долуш, хи тIе йогIуш иза а гина, дуьхьалваьллачу Чорас аьллера:

– Деллахь, йоI, хьан санна хаза сибат а, оьзда дегI а, товш духар а долчу адамехь гIиллакх товш дара-кх, цкъа-шозза хьоьга вистхила мегар дарий? – аьллера.

– Чергазийн раьгIнашкахь реманаш лохкучу дийнахь, бедарех хьацаран йоьлла телатан хьожа дIайалаза волчу кIанте бен дIахьажо бешар болуш бац сан корта, хьаша, – аьллера йоIстага Чорега, схьа а цахьожуш.

– ЭхI! – аьллера Чорас. – Ма доккха гIалат даьлла-кх соьгара!

– ХIун гIалат ду иза, хьаша? – хаьттинера йоIстага.

– Со кхуза вогIуш, новкъахь кхекхашна дабагI деш бохкура жуьгтий, хьо иштта стаг йуй хиънехьара, царна, сом а делла, сайн бедаршна дабагIа дойтур дара-кх ас, – аьллера Чорас.

Гонах лаьтташ болу кегий нах, и хазахетта, бийлабелира. ТIаккха кIудал а, чамий а охьа а тесна, шен вежаршка орца даккха йаханера йоI. Амма тоьпаш а,тарраш а даьхна вогIу ворхI ваша дуьхьалбевллачу кегийчу наха, Чорех пIелг тохахь, шаьш декъий дохьуьйтур ду шун аьлла, йухаверзийнера.

Цу сарахь доккха ловзар а дина, йуьртахь мел йолу хаза йоI а гулйина, хьуна йезза йоI йоуьйтур йу шаьш, аьлла, сакъера хаийнера кегийчу наха Чора. Амма Чора, мехкаршна а, кегийчу нахана а баркаллаа аьлла, цIа ваханера.

Хазалла йийцина, куралла ситтина йолу ворхI вешин йиша, кхин ирахь Iен стаг а ца вогIуш, къан а йелла, ворхI бер а, зуда а долчу къеначу стаге маре йаханера.

Цхьана хIоьаца сискал йар

– Цхьана хIоьаца вуззалц сискал йуу ас, – аьллера дубиэвлахочо.

– ХIоа дан йахана котам буьн чохь Iашшехь, ас а йуу, – аьллера Чорас.

ХьошалгIа вахча аьлларг

Цкъа Теркайисте хьошалгIа ваханчу Чорина хIусамнанас:

– Деллахь, бехк ма биллалахь, кхо тIеда долуш, йатта ца йели хIара, – аьлла, буьйда сискал хьалха йиллина хиллера.

– Деллахь, – аьллера Чорас, – со-м йууш а, ца йууш а дIагIур вара, оцу шун аттана чуьйна кхетахь, аш хIун дер-те?

Шен вешега ахча дехар

Цхьана хIуманна ахча эшна, шен ваша волчу ваханчу Чорас:

– Деллахь, ма дика ду-кх наха хьан дика цIе йоккхуш, – аьлла, дIадолийнера къамел. – Хазахийти суна, тховса пхьоьханахь наха хьо, комаьрша ву бохуш, хестош хезча.

– Дера, наха дика ву алар а дика ма ду, комаьрша ву алар а дика ма ду, комаьрша хилча, стагана шена а дика ма ду, сайн долу хIума-м кхоор дацара ас бусалбанна а, керстанна а, – аьллера вашас.

– ХIаъ, – аьллера Чорас, – иза-м суна а, хьаха, хаьара, наха ца дийцича а, цундела веана со-м хьоьга цхьа туьма деха.

– Вистина лолда хьо, дIа ца эцча-м, цундела дуьйцуш хилла-кх хьан и шера хабар! – Чорина тIечевхинера ваша.

– Деллахь, суна кхин тIе ма чехалахь, – аьллера Чорас, – нахана хьо суначул а дика вевза хьуна. Тховса, айса бен, цхьамма а хьо диканна багах воккхуш а ца хезна суна!

Къечу стеган кечвалар

– Ва, Чора, къен стаг муха кечвала веза? – аьлла, хаьттинера Чорега цхьамма.

– Къечу стеган кечвалар маж йашар ду, башха къахьега а ца оьшу цо, – аьллера Чорас.

Айса-сайна

Цкъа шена цу ахьа хьера вахана, буьйсанна товханна хьалхахь дума боттуш Чора а волуш, шен кIорнешца чоьхьайаьллера йилбазан нана Панк-Панк. Чорин дуьмех охьабужуш болу даьттанан тIадам, «Элимис даргада, лаптIарш боккхаба!» – олий, хьалакхоллуш хиллера Панк-Панка.

– ЦIе хIун йу хьан? – хаьттинера Чорас.

– Панк-Панк йу, хьан цIе хIун йу? – хаьттинера йилбазийн нанас.

– Айса-сайна йу, – аьллера Чорас.

– ЛаптIарш боккхаба, – аьлла, Панк-Панк дуьмана тIекхетташшехь, ластийна Чорас и цIийбина дума бетах тоьхна, йерриге а бат йагийнера цуьнан.

– Ва орца дала! – аьлла, мохь а хьаькхна, араиккхинера Панк-Панк, хьера чуьра шен кIорнеш а эцна.

– ХIун хилла хьуна, ва хIун хилла? – аьлла, хаьттинера орцах даьхкинчу йилбазаша.

– Ва, Айса-Сайна туьйхи, Айса-Сайна туьйхи! – аьллера Панк-Панка.

– ХIумма а дац ахь айхьа-хьайна тоьхнехь, – аьлла, йилбазаш дIадаханера.

Верг а, воцург а

– Чора, хьо волу мел хан йу? – хаьттинера цхьамма.

– Деллахь, со волу а, хьо воцу а дукха хан ма йу, – аьллера Чорас.

КIентий

– Ва Чора, дикачу ден вуон кIант тоьла, йа вуочу ден дика кIант тоьла? – хаьттинера цхьамма.

– Вуочу ден дика кIант шен ден цхьа амал йоцуш хир вацара, дукха вехийла-кх дикачу ден вуон кIант, – аьллера Чорас.

Шарочуьнга аьлларг

– Стигала довлий вай? – аьллера цкъа шарочо.

– ДIавалахьа, – аьллера Чорас, – лами ца хIоттийча тхов тIе а ца валалуш волу хьо, стигала муха валало!

Шен цIийне аьлларг

– Дуй баха хьо хIусамах! – аьллера Чорас, уллохула тIехволуш шен даьсачу цIийне а хьаьжна.

Дуьненан нана

– Ва Чора, дуьненан нана мила йу? – аьлла, хаьттинера цхьамма Чорега.

– Дуьненан нана – нана йу, амма хьайчул Iовдал нана-м йац цхьаннен а, – аьллера Чорас.

Зуда хIунда ца йалайо

– Ва Чора, зуда хIунда ца йалайо ахь? – аьлла, хаьттинера цхьамма Чорега.

– Лаьттахула леларш бало со а ца веша, стиглахула леларш бан а бац, – аьллера Чорас.

Берашна баийна цу

Шен вешин бераш чу а далийна, хьалха цу хIоттийна хиллера Чорас.

– Ваша, даьтта хIунда ца туху ахь цунах? – аьллера цхьамма.

– Даьтта тоьхна хилча-м, ас бецаш а йуур йара, шайна безахь цу баа! – аьллера Чорас.

Къанделча беттасах хIун хуьлу?

– Ва Чора, къанделча беттасах хIун хуьлу? – хаьттинера цхьамма.

– Велла вала хьо, и а ца хаьа хьуна? Дала, этIа а дой, седарчий до-кх, – аьллера Чорас.

Седа-жайна хьажар

Цхьана сарахь йеанчу Чорин лулахочун зудчо аьллера:

– Деллахь, кIант, хьо седа-жайна дика хьожу бохуш, хезнера суна, хьажахьа суна а.

– Со седа-жайна хьажийта йеана хьо? – хаьттинера Чорас.

– Йеана.

– Бакъхьа йеана, хьажа веза, – аьлла, цу чуьра охьа а боьхкина, пIаьлдиг коьртах а боьллина, араваьлла Чора стигала хьежа волавеллера.

– Ахь хIун леладо, ва кIант? – хаьттинера зудчо.

– Хьан кхолламан йоза тIехь долу седа лоьхуш ву со, – аьллера Чорас.

– Карийн хьуна? – хаьттинера вукхо.

– ХIаъ.

– ХIун ду, ва кIант, цу тIехь йаздина?

– Хьан хударах галнаш хуьлу, хьан галнех худар хуьлу, хьан йижар маьркIажехь ду, гIаттар гIушлакхехь ду, йуьжуш гIумгIа йуьзна хуьлу, гIоттуш йаьсса хуьлу, йуьжуш тас деса хуьлу, гIоттуш дуьзна хуьлу бохуш, ду-кх цу тIехь, – аьллера Чорас.

– Дела къорIанор, дац и цу тIехь! – аьллера зудчо.

– ВаллахI, ду и хьуна тIехь-м, – аьлла, чекхдаьккхинара седа-жайна хьажар Чорас.

Лацар

Цкъа, ДIай а вахана, нахаца къамел деш хиллера оьрсийн пурстоп, цо ден къамел гочдеш уллохь стаг а волуш. Цхьа хан йаьллачу хенахь, Чорина тIе а вирзина, цхьа хIума аьллера пурстоьпо.

– ХIун бах цо? – хаьттинера Чорас гочдечуьнга.

– КIечиле схьакхайкха бах, – аьллера вукхо.

ТIаккха вахана Чора, гулбеллачу нахе хьоьжуш хиллера. Цхьана агIора оьллина тур а долуш, йукъах йихкина шаьлта а йолуш хаьнтIехь нохчтапча а йолуш, лаьттачу стагана тIе а вахана:

– Хьоьга пурстоьпо кхойкху, – аьллера Чорас.

Иза а эцна тIевахча, ша хIокхуьнга ца кхойкху, КIечиле кхойкху аьллера пурстоьпо.

– Деллахь, пурстоп, – аьллера Чорас, – хIара а КIечил вацахь, суна-м ца хаьа иза мила хир ву.

ТIаккха гуттар а тIечехаш, пурстоп шега лен ваьлча:

– Дависа хьан, ма ка бу-кх хьо! – аьллера Чорас.

– ХIун бах цо? – хаьттинера пурстоьпо.

Гочдечо:

– Баран, бах, – аьллера.

Ткъа Чора, пхи шо хан а тоьхна, чувоьллинера.

Сибрех дIа а вахийтина, хан токхуш волчу Чорина цхьана гIалгIачо паччахье заявлени йаздеш гинера.

– Суна а йаздехьа и, ас боххург тIе а дуьллуш, – аьлла, дехнера

Чорас гIалгIачуьнга.

– Схьадийца, йаздийр ду-кх вайшимма, – аьллера гIалгIачо.

ТIаккха Чорас дIайаздайтинера: «Стиглан а, лаьттан а дуьхьа, маьлхан а, беттан а дуьхьа, сел сийлахь хьуо виначу хьайн ненан дуьхьа, дуьненан доладар хьайн карадерзийначу хьайн ден дуьхьа а, даржехь хьуо вазван ницкъ кхачийтинчу вайн Делан а дуьхьа, хи чуьрчу чIерачул а бехк боцуш волу со кху балех хьалха валийтахьара ахь. Со хьалха валийта хьайн ницкъ ца кхачахь, хьуо паччахь воций а хаалахь!» – аьлла.

Цул тIаьхьа масех шо а даьккхинера Чорас Сибарех, ткъа паччахь хIара мукъа валийта дагахь а ца хиллера. Амма, амнист а йаьлла, паргIатваьккхинера Чора. ЦIерпоштаца ша Грозный гIала схьакхаьчча:

– Носильшики, ко мне! – аьлла, мохь тоьхнера Чорас.

Кхуьнгахь шайна мехах дIайахьа хIуманаш йу моьттуш, бевдда схьабаьхкинера вуьш.

– Вы свободны? – хаьттинера Чорас.

– Свободны, свободны! – аьллера вукхара.

– Йа тоже свободен! Да здравствует свобода! Разойдитесь! – аьлла, уьш дIа а лаьхкина, цIа ваханера Чора.

Атта болх

– Хьо сарралц кисана куьйгаш а доьхкина ма лела, болх хIунда ца бо ахь, наха санна? – хаьттинера Чорас шен лулахочуьнга.

– Дера, вац со, атта болх бацахь, цунах куьг дIатухур долуш, – аьллера вукхо.

– ХIан-хIа, хьо иштта лелахь, карор бац хьуна атта болх, – аьллера Чорас. – Хьайна атта болх безахь, эцца баса хьала а валий, чай-пешаш лахьаде.

–ТIера са йер йуй суна? – хаьттинера вукхо, Чорас дуьйцург баккъала а цхьа хIума ду моьттуш.

– Хьайна са йолу болх безахь, котамашна тевнаш а дохкуш, хIоаш дохка, – аьллера Чорас.

Берам

Цкъа Теркал дехьа шен доттагI волчу хьошалгIа вахана Чора. Чохь хьийзаш йолчу хIусамнанас, къилбаседа санна, сирла, чухьаьжча сурт а гуш болу морзин муьста цIалкъа-бераммий, маца йина а хуур доцуш, йакъайелла сискаллий хьалха хIоттийна хIокхунна. Дикка оцу бераме а хьаьжна:

– Деллахь, бан-м ас схьавогIуш цIахь биттинарг ма бара хьо, хих дIа ца уьйш, Теркал сехьа а баьлла, суна тIаьхьа муха кхечи ца хаьа-кх! – аьллера Чорас.

Зуда йеха вахар

Цкъа доттагIчо, кхайкхина схьа а валийна, молханан метта чIижаргIанна чуботта а мегар болу, туьран метта баттара баккха а мегар болу морзин муьста бераммий, сискаллий хьалха а хIоттийна, шен кIантана йоI йеха ваха веза хьо аьлла дIахьединера Чорега.

– ХIан, – аьллера Чорас, – кху тIе йола а боху-кх, ца йеача, хIунда ца йеана бохуш, нах а хьийзор бу-кх аш?

БIагорна жерочуьнца ирахь Iен вахар

Мацах МаIа-Макажарчу КIохцалган КIоцин Лабазан жеро гIенах дуьхьалтесна, са кIоже кхаьчна, ойла пана йаьлла, дог дегIах дала гIерташ, лелаш волу ТIокказан БIагор Чора волчу ваханера, жерочуьнца ирахь Iен вола шеца аьлла. ВогIур ву аьлла, Чора тIе а тайна, МаIа-Макажа ваха новкъаваьллера и шиъ.

Макажа дIакхаьчна хIара шиъ, цIарна а цIейахана волчу Сартан СирбетIаргIеран хIусамехь сецнера. Сартан СирбетIаран зудчуьнга Салайхьате кхайкхина КIохцалган КIацин Лабазан жеро схьа а йалайайтина, къамел дан волавеллера Чора.

– Жеро, – аьллера Чорас, – дуьненан дахаран къамел йукъадалале хьалха хIара сайн накъост ТIокказан БIагор а, кхуьнан бахам а хьуна бовзийта луур дара суна. Реза йуй хьо?

ТIокказан БIагоре а хьаьжна:

– Ваттай, БIагор, хьо вац иза? Хьох сайна цхьа дика болх бер буйла хууш йара со. Йу со-м реза, – аьлла, гай тIе къажйина чIешалг Iоьттича санна, сеттина, йелакъежнера жеро.

– Хьо йелакъежа оьшуш хIума а дац кхузахь, – аьлла, дIадолийнера Чорас шен къамел. – Ши эзар кIур болучу йоккхачу шахьар чохь керла бахам буьллуш дина, малхбале а дирзина лаьтташ ши цIа дукхуьнан, гонаха йаьлла логгец йогIуш буц а йолуш. Оцу цIенойн лакхахьа агIор, малхбузехьа дерзийна дина, эрз тIе тоьхна рагIу а ду кхуьнан. Оцу рагIу кIел теттина, тагIе а кагйелла, Iаьрчаш тховх а гIоьртина лаьтташ, говр-ворда а йу кхуьнан. Милкаш а кегйелла, тIера хIазарш охьа а девлла йолчу оцу ворданан шина чкъургах дехьий-сехьий йихкина, цхьацца кIорни тIаьхьа а долуш ши котам а йу кхуьнан. Стиглахула доьду олхазар чекх а далалур доцуш, кертахь йевлла йараш а йу кхуьнан, цу йуккъехула дIадоьдуш, акха хьакхарчий лелча санна, некъан тача а ду. Гам хьаькхна йаьккхинчу хьокх тIе хьеран хIур а боьхкина, цу тIе мотт а хьоькхуш, хIоралла далла доллуш, «гIалх» масазза эли, багара и хIур дIа а оьхуш, тайша зуд а ду кхуьнан. Хьалхарчуй, тIаьхьарчуй шина когана астагIа йолуш, къийгаша зIакарш йиттина букъ а аьгна, йижинчохь мукъадехкаша цIога а диъна, цIагара а йолуш, йижа а ца лууш, йижча – гIатта а ца луш къаналла, къийган тIоммал лахара чилдакх а оллийна, сира кхиэл а йу кхуьнан. Йакхалла йай а лелхаш, хьогалла балдаш а лелхаш, мацалла чо тIе а теIаш, къелла букъ а сетташ, йечу ойлано коьрте ов детташ, буса йаанза йисина сискалан йуьхк (иза а, нагахь санна хилахь) Iуьйранна йох а йеш, сахуьлу седа санна, сирлачу, чухьаьжча, сурт а гуш болчу муьстачу морзин цIалкъа- берам чу а Iуьттуш, цIийнан пен баьттIачухула чухьоькхучу гуьйренан шийлачу махо баьрчехь кхозу йаьсса туьта а ловзош, йахар хир ду-кх хьан хIокху ТIокказан БIагоре йагIахь. Кхин цхьана хIуманна тIехь а аьтто хир бу хьуна хьан. Нагахь, бIо беана йурт йоккху аьлла, йа хи хьаьдда, цIа хьо аьлла, меттиг хилча, чуьра бахам араидош къахьега а дезар дац хьан. Цхьа кIохцалан колл кара а лаьцна, хи чу Iоьттина, и чухула а хьавзийна арайаьлчахьана, йели-кх хьо хьайн дерриге а дезарш дина! Цхьабакъду, цу тIе летта гезган машанаш ахь гена ца дахахь, махо чу-м кхоьхьур ду хьуна. Дакъазалла хьаьхначарах хьол хьалхайаьлла, хIара хьал тхоьгара дIаэца тхуна зуда а ца карий, кхул тIаьхьа хиндолчу ойла айхьа а йийр йу-кх ахь, – аьлла, хьала а гIеттина, Чора араваьллера.

– Ва хьо валарг, вариг, со нахала ма ваьккхи ахь жерочунна хьалха! – аьлла, хьаьвзинера Чорина тIаьхьа араваьлла ТIокказан БIагор.

– Деллахь, ца ваьккхи, – аьллера Чорас. – Ас хьуна хьан дан доцу ков-керт а делча, лата тайша зуд а делча, гIийла йелахь а, йожа алаша а йелча, ворда а йелча, ши котам а йелча, кхин хIун оьшура хьуна, хьо вистина валарг!? Хьо ма Iабалахь, ю хьайна дашо гIала ца йоьгIча. Гур ду хьуна, ас ша лейо моьттуш, иза хьоьга йогIуш.

Цул тIаьхьа дукха хан йалале жеро йан а йеанера ТIокказан БIагоре.

КъинтIера волуш аьлларг

Лулахь цхьа вуон зуда а нисйелла, цо даима а девнаш дохуш, хьийзош хилла Чора. Мухха а и зуда, цомгаш а хилла, кхелхина. ТIаккха майрачо къинтIера вала вагIахьара хьо аьлла, вахана докъе хьаьжначу Чорас:

– Ва хастам хила хьуна, Дела, – аьллера, – хIокху зудчух хIара дан Хьайн ницкъ кхоччушехь, хIинццалц со хьийзавайти-кх Ахь кхуьнга!

Пхьагал

– Деллахь, Чора, хIара кхоалгIа де а ду-кх сан цергаш лозуш, хIун дича гIоли хир йара-техьа? – аьлла, хаьттинера цхьана зудчо Чорега.

Ша хIун эр ду а ца хууш, Чорас аьллера:

– Ахь пхьагал дага ца йаийтахь туьйр йу-кх хьан уьш.

Цхьа шо даьллачу хенахь новкъахь и зуда гинчу Чорас цергаш тийний хьан аьлла, хаьттина хиллера.

– Цергаш тийна-м дукха хан йара, шен да велла йисарг, и пхьагал дагара ца йолу-кх! – аьллера зудчо.

Тамашийна хIума

– Деллахь, ма тамашийна хIума гира суна! Беттаса кхеттачу сирлачу буса ламанан басахь кIарул Iаьржа марха йар-кх сийсара, – аьллера цхьамма.

– И-м, тамашена хIума дацара, тамашена, хьаха, ду кIарул-Iаьржачу котамо шурул-кIайн хIоа дар, – аьллера Чорас.

Шун дена-м неIалт хилахьара

Цкъа, вешина воI вича, ги ага а доьллина, воьдуш волчу Чорас пхьоьханахь лаьттачу нахана тIекхаьчча:

– Деллахь, эхь дуй-техьа суна хIара ага ги а доьллина лелча? – аьллера.

– Дера дац хьуна-м, тхуна делахь а, – аьллера, кхунах цавешаш, цхьамма.

– Суна ца хилчахьана, шун дена-м неIалт хилахьара, – аьлла, дIаваханера Чора.

Хуьнжар

Цкъа мацах Чора волчу хьошалгIа веанчу цхьана чIебарлочун охьакхозуш деха хуьнжар хиллера.

– Деллахь, хьаша, – аьллера Чорас, – и хьайн хечин хуьнжур къайладаккхахьара ахь, сан хIусамнана шена гина хIума ца йехча Iалуш йац.