Читать книгу: «Ազգային ջոջեր», страница 3

Шрифт:

ԿԱՐԱՊԵՏ Ս. ՈՒԹՈՒՃՅԱՆ

Կարապետ ս. Ութուճյան, խմբագիր տնօրեն Մասիս պատմական լրագրո, ազգային երեսփոխան Ընդհանուր ժողովո, ծնած է Պալատ 1823թ. հոկտեմբերի 18-ին: Վիպագիրներեն ոմանք կը ջանան հաստատել, թե Ութուճյան ծնած ժամանակն այնպիսի հեգնական դեմք մը ուներ, որ կարծես դայակին ըսել կուզեր. ինչ մեծ գործ տեսար: Կան պատմագիրներ, որ, հակառակը պնդելով, կը զրուցեն թե Ութուճյան աշխարհ փոխադրված ժամանակն այնչափ խոժոռադեմ էր, որ դայակը վախենալով ինքզինքը սենյակեն դուրս նետեց և, գինիի մեջ քիչ մը մոխիր խառնելով խմելեն ետքը, դրացիներուն վազեց ազդարարել` թե առջի գիշերը տեսած մեկ երազն կատարված էր: Դայակը երազին մեջ տեսած էր, որպես թե մեկն սագի փետուրով ահագին քարեր կը նետեր յուր վրա: Երախան այս բաներեն բնավ տեղեկություն չուներ. յուր սովորությանը համեմատ տասը տարի ետքը իմացավ, սակայն այն ատեն ալ լրագիր չուներ, որ Ներքին Լուրերու մեջ հրատարակեր:

Կարապետն մորն արգանդեն բաժանվելուն պես զգաց` թե մարդս պարտավոր է նախ յուր փորը գոհացնել և ապա բաժանորդները: Ուստի մորը ծիծերեն կախվեցավ և այնչափ անհագաբար ծծել սկսավ, որ քանի մը ամիսեն մորը ծիծերը բոլորովին պարպեց, և ստիպվեցավ մնացած ամիսներն աղվեսի կաթով անցունել:

1831-ին ուսում և գիտություն առնելու համար Պալատի վարժարանը մտավ այն ձևով, որով կը մտնե այսօր մրգավաճառներու խանութը խնձոր առնելու համար: Դասատուներու հետ շատ անգամ կը վիճաբաներ: Ապուշ տղայի մը պես իրեն տրված ամեն դասն առնելով տուն չէր դառնար. շատ անգամ յուր դասատուին կըսեր.

–Այս տված դասը աղեկ չէ, ես աղեկ տեսակեն կուզեմ:

Դասատուն կը ջանար համոզել զինքը` թե տված դասը լավագույն է: Իսկ Ութուճյան դասատուին խոսքերուն բնավ կարևորություն չէր տար և կը պնդեր, որ դասն առաջին տեսակին ըլլա: Դասատուին կառաջարկեր միշտ այս խոսքը. ներսեն հանե, զոր յուր հայրը կը գործածեր, երբ մսավաճառեն միս առնելու երթար: Իրավունք ուներ Ութուճյան այս խոսքը կրկնելու, վասն զի այն ժամանակի դասատուներն հիմակվան մսավաճառներեն ավելի ճշմարտախոս չէին: Այս ընթացքով և փափաքով յուր բոլոր ընկերները գերազանցեց հայկաբանության և սատանայության մեջ: 1834-ին Պալատի վարժարանին հրաժեշտ տալով` Գանլը Քիլիսեի դպրոցը գնաց: Քանի մը տարի հոն աշակերտելով` կատարելապես ձեռք բերավ Հայկաբանությունն և Ճարտասանությունը: 1838-ին մտավ ճեմարան, ուր ճեմելեն զատ բան չսորվեցավ:

Հայրն` որ շատ հարուստ չէր, զավկին ճեմելը տեսնելով` գիրքերն առավ իրմե և արդուկ մը տվավ, որ անով հագուստներ հարդուկե: Այն ատեն ցավոք սրտի համոզվեցավ Կարապետ, որ աշխարհաբարն ուղղելեն առաջ վերարկուներ և վարտիքներ ուղղել պետք էր: Հնազանդեցավ հորը հրամանին և սկսավ խանութը երթալ: Շատ չանցավ, հոն ալ փայլեցուց յուր հանճարը. մեկ ժամվան մեջ քառասուն վերարկու կարդուկեր, թեպետ և շատ անգամ կը խանձեր զանոնք, բայց տրամաբանության ուժով հանցանքը կամ երկաթին վրա կը բեռնավորեր կամ կրակին վրա: Եվ այս եղանակով քանի համոզեր հաճախորդներն այնքան ավելի փափաք կուտար գիտություններու` զորս ուրիշները խաբելու համար ստեղծած կը կարծեր: Երբեմն Հայր Արսենի քերթվածները կարդալու կը զբաղեր և հաճախորդները ժամերով սպասել կուտար:

Պարապո ժամերուն մեջ բնավ չէր մոռանար աշխարհաբար գրություն մը գրաբարի դարձունելեն ետքը նորեն աշխարհաբարի վերածել: Օր մ’ալ տեսավ, որ թիկնոցին երեսը շատ հինցած էր, շրջեց զայն ու հագավ, և երբ հայրն պատճառն հարցուց` պատասխանեց, թե թիկնոցը գրաբարեն աշխարհաբարի դարձուց: Բնական է, որ կարդալու համար սրտին մեջ այնքան փափաք սնուցանող մեկը լաթեղեն ասպարեզն խիստ անձուկ գտնար. ուստի թողուց հորն արվեստն և դասախոսության սկսավ:

1845-ին ազգային վարժարաններու և քանի մը տուներու մեջ այցելու դասատու ընդունվեցավ:

Երեք տարի այս պաշտոնն ամեն հաջողականությամբ վարելով քիչ մը դրամ պատրաստելեն ետքը միտքը դրավ Բարիզ երթալ ու վաճառականության դպրոց մտնել:

1848-ին Պոլիսեն մեկնեցավ Բարիզ երթալու համար, ուր երկու տարի ու կես վաճառականության վարժարանին մեջ առևտրական գործերու վրա կատարյալ հմտություն առնելեն ետքը, 1851-ին Պոլիս դարձավ և հետևյալ օրն ուզեց վաճառատուն մը բանալ: Վաճառականության համար պետք եղած ամեն բաներն ուներ, միայն ստակ չուներ: Իր դեմ ելնող բոլոր բարեկամներուն կառաջարկեր, որ դրամագլուխ դնեն և իրեն հետ ընկերությամբ վաճառականություն ընեն, իսկ անոնք կը մերժեին անոր առաջարկությունն: Վհատություն եկավ վրան. և որովհետև վհատությունն մեր ազգին մեջ մարդս կամ գերեզման կը տանի կամ խմբագրության ասպարեզը կը նետե, այս վերջինին մեջ ձգվելու դժբախտությունն ունեցավ:

1851-ին Մասիս անունով լրագիրն հրատարակելու ձեռնարկեց: Այս լրագիրն բնավ նպատակ չուներ հասարակության լուրեր տալու, այլ պարզապես կը հրատարակվեր աշխարհաբար լեզուն կոկելու և գեղեցկացնելու համար: Եթե մինչև մոտ ատեններս լուրերն ամենեն ուշ կը հաղորդեր` պատճառն այն էր, որ զանոնք սահուն և կոկիկ աշխարհաբարի կը վերածեր և այնպես ի լույս կը հաներ: Եվ այն լուրերն, որոնց մեջ խորթ բառեր կը գտնվեին, բնավ չէին հրատարակվեր Մասիսի մեջ, որքան ալ օգտակար ըլլային յուր ընթերցողներուն. լավ է, կըսեր, որ ընթերցողներս վնասվին քան թե Մասիսի լեզուն: Զարմանալի չպիտի թվի անշուշտ, եթե հայտնեմ, որ երբեմն սկզբունք ալ կը զոհեր լեզվին: Չմոռնանք խոստովանիլ, թե Ութուճյան յուր քերականության մեջ ներդաշնակության առաջին տեղ տված ըլլալով` բավական բառեր հարստահարված է, շատ բառեր սպաննած է, բայց այս դարուս մեջ ո՞ր բարեկարգությունն առանց արյան կարելի եղած է, որ աշխարհաբարի բարեկարգության համար զոհողություններ չըլլան:

Ուրիշ խմբագիրներու պես շաբաթն անգամ մը չփոխեր յուր կարծիքները: Թերևս առարկվի, թե կարծիք ըսածը լաթի պես է, մեկը շատ լաթ ունենալու է, որ շաբաթն անգամ մը կարենա փոխել: Կարծիքներու մասին աղքատ չէ ինքը, մանավանդ թե զինքը աղքատ ամբաստանողներեն շատ ավելի հարուստ է, բայց զանոնք չփոխելը այն հիման վրա հաստատված է, թե մարդս այն ատեն փոխելու է կարծիքը, երբ կը հիննա և ալ չգործածվիր: Ամեն կարծիքներն իրարու ետևե գործածելը` ըստ մեզ, միտքը շռայլության վարժեցունել է, և ինքը շատ խոհեմությամբ կը վարվի յուր կարծիքներուն վրա հաստատ մնալով: Արժեթուղթերու գիներուն հետ ալ իր կարծիքներուն պես կը վարվեր Մասիսի մեջ, բնավ չէր փոխեր զանոնք: Երբ արժեթուղթերուն գիները երկու ֆրանկ բարձրանային, պետք է, կըսեին, Մասիսի մեջ արժեթուղթ դնել և Ղալաթիո հրապարակին վրա երկու ֆրանկ շահով ծախել:

Արդարության ջերմ և նախանձախնդիր պաշտպան է:Ոևէ խնդիր մը անաչառությամբ քննելու համար զայն կը պարզե, անոր մեջ ճշմարտութենե առաջ բաժանորդ կը փնտռե. վասն զի առանց բաժանորդի ճշմարտությունը չպաշտպանվիր: Երբ կը տեսնե, որ ճշմարտությունը խոհեմությամբ կը վարվի` անոր կուսակից կըլլա, իսկ երբ կը նշմարե, որ կը հանդգնի իրեն շահուն դիպչիլ` բոլոր ուժովը կը զինվի անոր դեմ. և իրավունք ալ ունի, քանի որ անձնապաշտպանությունը օրենքն ալ կներե:

Շատերն իրեն մոռացկոտ բնավորությունեն օգուտ քաղելով` երբեմն երբեմն հաջողած են յուր ազգօգուտ լրագրույն մեջ հակասական նամակներ հրատարակել տալ: Բայց քանի մը տարի առաջ Շահ-Հյուսեինի խնդրույն նկատմամբ Փունջի դեմ բացած դատեն խրատվեցավ և հիմա առջի գրածները չմոռնալու համար մատը դերձան կը կապե:

Եվ որովհետև այս դատն 1875-ին բոլոր փաստաբաններն և գրագետները հուզեց, հարկ կը համարինք անոր վրա համառոտ ծանոթություն մը տալ: Գրիգորիս եպիսկոպոս Ալյաթճյան, Երզնկայի առաջնորդ, յուր պաշտոնատեղին երթալեն անմիջապես ետքը հանրածանոթ չարագործ Շահ – Հյուսեինի դեմ նամակ մը գրե Մասիսին: Սույն նամակին հրատարակութենեն քանի մը ամիս ետքը նորին գերապատվությունը ի նպաստ Շահ – Հյուսեինի նամակ մ’ալ կը ղրկե Մասիսին, որ կը հրատարակե յուր էջերուն մեջ: Ժողովրդյան ատելի չարագործի մը Մասիսի մեջ փառաբանվիլը տեսնելով Փունջ` յուր պաշտոնակցին վրա կը հարձակի ապուշ, կենդանի, քսու և վատ պատվանուններով:

Մասիս այս պատվանուններեն վիրավորված կենթադրե յուր անձնականությունն և ի դատ կը հրավիրե Փունջը: Այս դատին պզտիկ պատկերը կրնա համարվիլ հետևյալը.

Դատավոր. – Ինչո՞ւ համար այս մարդուն պատվույն դպար:

Փունջ. – Ես չհայհոյեցի:

Մասիս. – Ինձի վատ և կենդանի ըսելեն ետքը հիմա կը պնդե, որ կենդանի բառը մարդ կը նշանակե, և աս նշանակութենե կեզրակացունե, թե ես ալ մարդ եմ:

Դատավոր. – Մարդ բառը չե՞ք ընդունիր, անո՞ր դեմ կը բողոքեք:

Մասիս. – Չէ մարդ եմ, բայց կենդանի չեմ:

Փունջ. – Եթե կենդանի չես, ուրեմն մեռյալ ես:

Մասիս. – Մեռյալը դուն ես:

Փունջ. – Կենդանի բառն անասուն չնշանակեր… եթե ինձի չեք հավատար` Տերոյենցի, Լուսինյան Խորեն եպիսկոպոսի հարցուցեք:

Մասիս. – Հարցնելու պետք չկա, կենդանի բառը հոս գեշ մտքով դրված է:

Փունջ. – Ես աղեկ մտքով գրի:

Մասիս. – Վատ բառին համար ի՞նչ պիտի ըսեք

Փունջ. – Վատը ցած չնշանակեր:

Մասիս. – Բա՞րձր կը նշանակե:

Փունջ. – Բարձր ալ չնշանակեր: Ես միայն այս գիտեմ, որ այդ բառը քու արարքդ նշանակող բառ մ’է:

Մասիս. – Հայհոյություն է:

Փունջ. – Ոչ, վատ բառը ծույլ, թույլ, հույլ կը նշանակե:

Մասիս. – Դուն ես ծույլ, թույլ, հույլ… նույնահանգ բառերը ժողովեր եկեր է… ոտանավոր շինելու չեկանք հոս:

Դատավոր. – Ծույլ ըլլալը կրնա՞ս հաստատել:

Մասիս. – Անկարելի է:

Փունջ. – Եթե ծույլ չէ` վախկոտ է, վասն զի վատը վախկոտ ալ կը նշանակե:

Դատավոր. – Ես այդ բառերը պատրիարքարան կը ղրկեմ, անոնց ինչ ըլլալը կը հասկնամ և հետո ձեզի կը կանչեմ:

Բառերը պատրիարքարան գացին և հոն մնացին: Եթե օր մը ելնեն` հասարակությունը հարկավ պիտի լսե ու իմանա անոնց նշանակությունները: Սակայն երկու խմբագիրներն պատվավոր կերպով հաշտվեցան և հաղթությունը մնաց… երկուքին ալ քովը:

Պաշտպան է ոչ միայն ճշմարտության, այլ նաև պատրիարքական գահու վրա, երբ գահեն վար իջնան` ինք ալ կը դադրի անոնց համակարծիք ըլլալե: Այս դարավոր սովորության շնորհիվ է, որ հիմակվան ամենապատիվ Ներսես պատրիարքի օրով պաշտպանեց Խաչատուր կաթողիկոսը, Վանցի Պողոս Վարդապետն և ի տանեն Մամիկոնեից Մամբրե եպիսկոպոսը, զորս կը հարվածեր Խրիմյանի օրով: Որչափ ալ անհեթեթ ըլլա պատրիարքի մը որոշումը` զայն հարգելու սովորություն ունի, և տարակույս չունինք, որ եթե Կալիգողայի օրով խմբագրության պաշտոնին մեջ գտնված ըլլար` գովաբանելով պիտի դրվատեր Կալիգողայի այն որոշումն, որով ձին հյուպատոս անվանել կուզեր և անշուշտ խմբագրական հոդվածով մը ձին ալ պիտի շնորհավորեր ըսելով:

“Հռովմայեցիներու համար նոր դարագլուխ մը բացվեցավ:

“Մինչև հիմա հյուպատոսները իրենց պաշտոնը չարաչար գործածելով ժողովրդյան գանգատներուն առիթ տված էին”:

“Բարեխնամ Կալիգողա կայսրը ժողովրդյան գանգատներն ու բողոքները նկատողության առած ժամանակը` փափաքելով միանգամ ընդմիշտ անոնց վերջ տալ` հյուպատոսն յուր պաշտոնեն հրաժարեցուց և անոր տեղ անվանեց յուր հավատարիմ վսեմափայլ ձին, որուն մատուցած ծառայություններն արդեն ծանոթ են մեր ազգայիններուն:

“Քաջահույս ենք, որ նորընտիր, հայրենասեր և արդարակորով ձին յուր խոհական և փորձյալ քաղաքագիտությամբը ամեն ճիգ պիտի թափե երկրին և ժամանակին պահանջումներուն համեմատ բարեկարգություններ ընելով ժողովրդյան հարգն ու համարումն իրեն գրավել:

“Անօգուտ չըլլար հիշել նաև, թե վսեմափայլ ձին գեշ տնօրենություն մը ըրած չհամարվիր, եթե իրեն օգնական կարգե մեծապատիվ (այս անուն) էշն, որ ծերակույտի ժողովին մեջ մեծ ձայն ունեցած է ժամանակով, էշն որ սիրելու պատիվն ունի այն ազնվական ավանակեն, որ մեծ տեղ մը գրված է Հին Պատմության… ախոռին մեջ”:

Այս խմբագրական հոդվածը գրելեն քանի մը օր ետքը Ներքին Լուրերուն մեջ պիտի կարդայինք հետևյալներՆերքին Լուրերուն մեջ պիտի կարդայինք հետևյալները.

“Ժողովուրդը շնորհակալության ուղերձ մը գրեց Կալիգողա բարեխնամ կայսեր յուր ձին հյուպատոս անվանելուն համար:

“Այսինչ կառավարության դեսպանն երեկ հյուպատոս ձիին այցելություն մը տալով երկու ժամու չափ տեսակցեցավ հետը”:

“Այսինչ կառավարությունն յուր խնդակցությունը հայտնելու նպատակով հյուպատոս ձիին պատվանշան մը ղրկեց: Վսեմափայլ ձին հեռագրով շնորհակալություն հայտնեց հիշյալ կառավարության”:

“Երեկ գիշեր վսեմափայլ հյուպատոսին ախոռին մեջ կոչունք տրվեցավ դիվանագետներուն, բոլոր երևելի ջորիներն իրենց ազնվաշուք ընտանիքներովն և նշանավոր էշերն պարահանդեսի զգեստով մեծ փայլ մը կուտային սույն շքեղ հանդեսին: Էշերուն կենացը գավաթներ պարպվեցան”:

Այսչափով չպիտի շատանար, այլ պիտի առաջարկեր ճանճերե զինվոր առնել, մեղուների վրա տուրք դնել, ուղտերը թաղապետության անդամ անվանել և հասարակաց ապահովությանը համար մրջյուններե ոստիկանություն մը կազմել. և վերջապես պիտի առաջարկեր ինչ որ այս այլանդակ կայսրը կը խորհեր:

Մենք զինքը մեղադրելու նպատակավ չէ, որ Կալիգողայի ղրկեցինք Ութուճյանը, այլ ցույց տալու համար այն ընդունելությունն, զոր կընե ամեն պատրիարքներու որոշումներուն և առիթ կուտա ըսել տալ ուրիշներուն, թե Մասիս պատրիարքարանի բերանն է կամ ականջն է:

Մինչև մոտ ատեններս չափազանց խոհեմությամբ վարվելով` պահպանողական ընթացք մը բռնած էր, իսկ տարիե մը, այսինքն այն օրեն ի վեր, որ Մասիս ամեն օր կը հրատարակվի բացի կիրակի օրերեն, տոնի օրերեն և գրաշարի հիվանդ եղած օրերեն, հարձակողական դիրք մը բռնած է: Ամեն ազատությամբ կը խոսի այսօր ինչ որ մտքեն անցունելու կը վախնար երկու տարի առաջ: Անաչառաբար խոսելով քաջությամբ պաշտպանեց և դեռ կը պաշտպանե հայկական խնդիրն յուր քաղաքական հոդվածներովն: Երբեք առիթ չփախցուներ հալածել ամեն անոնք, որ ազգային իրավունքներուն դպչիլ կուզեն: Այս ամենն ընելով դարձյալ չէ արժանացած այն քաջալերության, որով միայն կարող է թերթերը մեծցունելով ազգին հայախոս և մեծ լրագիր մը կարդացնելու փափաքն իրականացնել:

Բայց Մասիսեն ունի երկու ընտիր թարգմանություններ, որ մեր ժողովրդյան վիպասանության ճաշակ տվին: Թափառական հրեան և Գաղտնիք Հավատաքննության մեր ժողովրդյան բավականեն ավելի ներկայացուցին անդրալեռնականները: Այս թարգմանություններու համար թարգմանիչն բավական դափնյա պսակներ ընդունեց, զորս քակելով տունը կը ղրկեր, որ օձաձուկ առնեն և դափնիներուն մեջ դնելով, կասկարայի վրա եփեն, նվիրեցին նաև բավական ձիթենիներ` զորս շնորհակալությամբ ընդունելով կը մռմռար.

Ավելի աղեկ չէ՞ր ըլլար, եթե այսչափ ձիթենիի տեղ սափոր մը ձեթ ղրկեիք ինձի:

Ճիշտ Եզոբոսին աքաղաղին պես որ կըսեր.

– Մարգարիտն ի՞նչ ընեմ, գարիի մը հատիկն ինձի համար ավելի կարժեր:

Թարգմանած է նաև Վեքֆիլտի երեցն և Քաղաքական տնտեսագիտություն, որոնց, ինչպես նաև բոլոր թարգմանություններուն մեջ ցույց կուտա, որ մեր թարգմանիչներուն արժանավոր հաջորդն ըլլալու պատիվն կը վայելե:

Ութուճյան ոչ նվազ նշանավոր եղած է ազգային երեսփոխանական ժողովո մեջ: Անիրավություն ըրած կը համարինք ինքզինքնիս, եթե չհիշենք հոս, որ ազգային պատմության մեջ Սահմանադրության հիմնողներուն մեջն անցած է նաև յուր անունը: Քանի մը երեսփոխաններու պես խոսած ըլլալու համար խոսելու սովորություն չունի. վասն զի ուրիշներու գլխու ցավ պատճառելն խղճին կդիպչի: Խիստ քիչ անգամ խոսք կառնե և քանի մը բառի մեջ յուր միտքը բացատրելու հատկությունն ունի: Իսկ անուրանալի է, որ երբ ոտք ելնե և ատենապետեն խոսք ուզե, այնպիսի շարժումներ կընե, որ կարծես տղա մ’է և վարժապետին կըսե.

–Վարժապետ, գործ ունիմ:

Կարապետ էֆենտի Ութուճյան, յուր ամբողջությամբն առնելով, բարի և ազգային մարդ մ’է: Քսանևութ տարիներե ի վեր խմբագրությամբ ազգային ծառայելեն զատ շատ մը հանձնաժողովներու, ժողովներու և խորհուրդներու մեջ ազգային ծառայած է անձնվիրաբար և նույնչափ տարիներ ևս պիտի ծառայե, եթե յուր կազմին նայինք: Երկչոտությունը թողլով քաջությունը ձեռք առած է, թեպետև աս ալ ճշմարիտ է, որ աղվես ձևանալ չմոռնար երբ ագռավ մը տեսնե:

Իբրև խմբագիր մեծ թերություններ կրնա ունենալ, բայց իբրև սխալական մարդ մեծ առավելություններ ունի: Մեկու մը վնաս տալ չուզեր, սակայն ամենեն ալ օգուտ քաղել կը փափաքի: Ուրիշներու բարիք ընելու չզլանար, եթե պարագաները թող տան: Կը սիրե այն ամեն գործերն, որ բարի, գեղեցիկ և օգտակար են, իսկ կը պաշտե` երբ գեղեցիկ են: Եթե դեմքեն զատես զինք, վճիռ կարձակես թե անմատչելի մեկն է, իսկ երբ օր մը հետը տեսնվելու պատիվն ունենաս` տված վճիռդ հետս կը կորչես և կը խոստովանիս, որ այս մարդուն դեմքը սրտին հետ հակասության մեջ է: Ցավ է մեզ սակայն խոստովանիլ, որ եթե գրիչով մեկու մը դեմ գրելու որոշում տա` չխայթեր, այլ կը վիրավորե:

Աքիլլես միայն կրնա դեմ դնել անոր հարվածներուն: Վերջին օրերս հանձն առած է Ղալաթիա տպվող լրագիր մը կրթելու:

Հիշյալ լրագրին մարգարե խմբագիրն, որ միշտ գուշակություններ կընե, բնավ չէր գուշակած Մասիսեն խրատվելու պետքը:

Ութուճյան էֆենտին երկար հասակով, թուխ դեմքով, սև ընքվիներով և աչքերով քաջառողջ մարդ մ’է: Սովորություն ունի փողոցը քալած ժամանակ միշտ գետինը նայիլ. կարծես բաժանորդ կը փնտռե:

Իսկ երբ գլուխն վեր առնե` այն դեմքը կունենա, երբ Շիրքեթի շոգենավերեն մեկուն մեջ նստած ժամանակդ քովեդ հարյուր քսան օխանոց մեկը անցնելով ուժով ոտիդ կոշտին վրա կոխե և անցնի երթա առանց ներողություն խնդրելու: