Читать книгу: «Dakilang Asal», страница 3

VI
SA M~GA PAGDALAW AT M~GA KAPISANAN

 
Piliin ang oras sa m~ga pagdalaw,
at di ang sa gawing pagkaing agahan,
di ang sa tanghali, di ang sa hapunan,
di ang sa pagtulog at gawang kailan~gan.
 
 
M~ga karaniwang dalaw ay sa pistá,
sa araw n~g lingo kung walang gambala,
at ang oras namang pinaka-maganda
ay kung ang hapunan ay naidaos na.
 
 
Ang dalaw na m~ga bigay-loob lamang¹
ay dapat humiksî, ang gayo,y kaila~gan,
at pagpilitan mo ang huag magpaliban
n~g lubhang maluat at iyong bayaran.
 
 
Sa alin mang pintô bago ka pumasok
ay huag magmadali't marahang tumugtog;
ang dinadalaw mo'y sakaling nanaog,
ikaw ay magsabi n~g ganitong ayos.
 
 
—"Wala pu ba naman silang dinaramdam?"
Pagsagot n~g wala—"Salamat na lamang"
—"Utang na loob po'y ipagbigay alam
na kanila itong ninais kong dalaw."
 
 
—"At tuloy kami po'y ipag-maka-anó....²
sa kanilang dan~gal." N~guni't kung sa iyo
sabihin ang gayon, ang isasagut mo'y
—"Aking tutuparin ang utus pu ninyo."
 
 
Sa gayo'y agad n~g ikaw ay magpaalam,
isa mong tarheta'y huag na di mag-iwan;
baliin ang isang sulok na alin man
—"Utang na loob po, ito ay iiwan."³
 
 
Sakaling marami ang m~ga panauhin,
yukuan mo sila't pagdakay batiin—⁴
—"Magandang gabi po"—ang iyong sabihin,
saka ang may bahay ay lapitang tambing.
 
 
Pagdakay iabot ang kanan mong kamay,
at ang kamay niya'y upang mahawakan,
—"¿Anu po ang atin? Ang inyong may bahay
at m~ga kasama ¿anu po ang lagay?"
 
 
—"Mabuti po naman at walang may sakit,
at ¿kayu pu naman?"—Ang sagot ay—"kahit
sa alin mang oras ay handa pong tikis
na mapag-utusan sa kayang maliit."
 
 
Kung may kasama kang di kilalang tao
n~g iyong kausap, agad iharap mo,
—"Sila po'y kaibigan: ikadadan~gal ko
ang sila'y iharap n~gayon po sa inyo."
 
 
At ang iniharap naman ay sasagot
—"Bagong tagasuyong napahihinuhod
at sumasa-inyong balang ipag-utos"
—"Salamat po't kami ay gayon ding lubos"⁵
 
 
Kung may kaibigan ka sa m~ga dadatnan,
ang iyong kasama'y iharap din naman;
datapua't huag mong gagawin kailan man,
ang di mo kilala'y agad kakamayan.
 
 
Lalo at marami ay lubha n~gang pan~git
na sa bawa't isa ikaw ay lumapit;
yukuan mo lamang sila n~g marikit
saka mo batiin n~g boong pag-ibig.
 
 
Ang kasankapan mo'y sakaling batiin,
ialay mo agad n~g wikang magiliw.
—"Walang kasaysayan, palibhasa'y akin,
n~gunit ang akin po'y lubos na inyo rin."
 
 
Ang iyong kausap kung hindi mo alila
ay ipáuna mo sa pagsasalita:
"Kayo po at ako"—at di mawiwika
ang—"Ako po't kayo"—pagka't hindi tama.
 
 
At kung marami n~ga ay gayon din naman,
ikaw din ang siyang kahuli-hulihan.
Ganito:—"Kayo po, si Mameng, si Ninay,
si Pepe at ako ang napagtanun~gan."
 
 
Ang m~ga pamagat ay huag mong sambitin
lalo na kung pan~git at masamang dingin,
na gáya n~ga nito:—"Si Daniel na duling,
si Titay na bun~gi, si Kulas na tikling."
 
 
M~ga halintulad ay paka-ilagan
kung nakadudusta—"Aku po'y nawalan;
halimbawa n~gayon kayo ang nagnakaw"....
ang gayong salita'y kasama-samaan.
 
 
Sa m~ga palalo ay huag kang gumaya,
walang bukang bibig kung di ang kanila:
—"Ako po'y ganito"—"Ako po ay iba"
Ang gayon salita'y pan~git na talaga.
 
 
Kung ang kausap mo ó sinu man kayâ
ay namaling hindi talagang sinadya,
pagtakpan mo't parang hindi nahalata
n~g upanding siya ay huag mapahiya.
 
 
Pakikipagtalo ay iyong ilagan;
n~guni at sakaling mahirap iwasan,
ay salaysayin mo ang iyong katwiran
n~g sabing malambot at katotohanan.
 
 
Kung paupuin ka ay iyong piliin
ang huling upuan: n~gunit kung sakaling
ang lusok na dako sa iyo'y ihain,
ay huag kang magtuloy kung di ka pilitin.
 
 
Kung isang babayi ang siyang dadatal
lahat n~g dadatna'y dapat magtindigan;
sagutin ang bating kaniyang binitiwan,
lusok na upuan sa kanya'y ialay.
 
 
N~gunit kung lalaki ang siyang darating,
ay lalaki lamang ang tatayong tambing;
ang m~ga babayi'y nan~gaka-upu ring
sasagot sa bati ng wikang magiliw.
 
 
Dapat na maunang mag-alay n~g kamay
ang nakatataas sa pagkakamayan;
sa m~ga batian ay gayon din naman,
di sukat mauna ang natataasan.
 
 
Kaya ang babayi'y siyang nararapat
mag-alay n~g kamay sa makakau-sap
sapagka't saan mang m~ga paghaharap,
ang babayi'y siya ang nakatataas.
 
 
Gayon man ay dito'y nakagawian na
ang m~ga lalaki'y siyang nan~gun~guna.
Babayi't lalaki kung kakamayan ka,
kamay mo'y madaling ibigay pagdaka.
 
 
In~gatan mong ikaw ay huag magdaan
sa gitna n~g kahit alin mang hárapan;
n~guni at sakaling lubos na kailan~gan,
hin~gin ang kanilang kapahintulutan.
 
 
At huág kang humukut na gaya n~g iba
na ang kanang kamay ay iniu-una:
tuid ang katawan "¿Maari pu bagang
ako ay magdaan?"—"Magtuluy pu sila."
 
 
At sakaling ikaw nama'y may gagawing
sandali sa labas, ay iyong sabihin
n~g boong pitagan—"Ipagpaumanhin
pu nila't sandaling sila'y lilisanin."
 
 
Sa pagpapa-alam ay iyong magagamit
ang m~ga sinabing pag-upo't pagtindig;
at kung ikaw naman ang siyang aalis,
sila ay yukuan n~g anyong marikit.
 
 
—"Kami pu,y paalam sa kanilang lahat,
mag-utus pu sila sa lahat n~g oras."
—"Magandang gabi po." Kamayan mo agad
ang m~ga may bahay, gayari ang saad.
 
 
—"Ang amin pung dampa ay inyo ring tunay⁶
na sa gayong daan at gayon ang bilang.
Hinihintay naming kami'y paran~galang
palagi n~g inyong malugod na dalaw."
 
 
Sagot n~g may bahay naman ay ganito:
—"Inyo na pung alam itong bahay ninyo,
Ninanais naming kayo,y pumarito,