Читать книгу: «Ölüm cəzası», страница 2

– Şantilyi haqqında, – Düpen dilləndi. –

Nə üçün dayandınız? Öz-özünüzə deyirdiniz ki, onun balaca boyu tragik aktyor üçün yara-mır.

14

– Bəli, mənim fikirlərim məhz bu idi. Şan-tiyli əvvəllər Sen-Deni küçəsində pinəçilik etmiş, sonralar səhnə ilə maraqlanmış, Krebilyo-nun eyni adlı faciəsində Kserks rolunda çıxış

etmişdi. Bütün cidd-cəhdlərinə baxmayaraq, fitə basmışdılar.

– Allah xatirinə, – deyə israr etdim, – me-todunuzu mənə başa salın; sizin elə bir meto-dunuz var ki, onun köməyi ilə ürəyimdən keçənləri oxuya bildiniz. Düzünü deyim ki, heyrətimi müəyyən dərəcədə büruzə verməməyə

çalışdım.

– Bunu sizin ağlınıza göyərti satan saldı.

Pinəçi Kserks və onun kimilərinin ayağının to-zu da ola bilməz, – dostum cavab verdi.

– Göyərti satan? Siz nə danışırsınız. Mən heç bir göyərti satan-zad tanımıram.

– On beş dəqiqə bundan əvvəl bu küçəyə

dönəndə sizinlə toqquşan o göyərti satanı deyirəm.

Birdən, həqiqətən də başında böyük bir alma səbəti aparan göyərti satanın təsadüfən S. küçəsindən keçərkən bizim indi dayandığı-mız yerdə məni az qala yerə yıxacağı yadıma düşdü, amma bunun Şantilyi ilə nə əlaqəsi ol-15

duğunu heç cürə anlamadım. Düpendə zərrə

qədər də fırıldaqçılıq nişanələri yox idi.

– Sizə izah edərəm, özünüz hər şeyi aydınca başa düşərsiniz. Əvvəlcə gəlin sizinlə

danışdığım andan, haqqında danışdığımız o qəribə göyərti satanla toqquşduğunuz vaxta qədər nə haqda düşündüklərinizi yada salaq.

Hadisələr aşağıdakı ardıcıllıqla cərəyan edir: Şantilyi, Orion, Həkim Nikols, Epikür, Stereo-tamiya, küçə daşları və göyərti satan. Həyatda çox az adam tapılar ki, heç olmasa bir dəfə əyləncə naminə başına gələnləri fikrində götür-qoy etməsin, məlum nəticə çıxarmasın. Bu çox maraqlı bir əyləncədir. Kim ona birinci girişsə, çıxış nöqtəsindən son nəticəyə qədər böyük bir məsafənin olduğunu və onların arasındakı uyğunsuzluğu gördükdə heyrətlənəcəkdir.

Təəccüblə Düpenə qulaq asırdım, özü də

eşitdiklərimin tamamilə həqiqət olduğunu istər-istəməz etiraf etdim. Dostum davam etdi:

– O biri küçəyə burulmamışdan qabaq, düzgün yadımda qalıbsa, gərək ki, atlar barəsində danışırdıq. Düz bu yerdə söhbətimiz kəsildi. Bax, bu küçəni keçərkən başında iri bir səbət olan göyərti satan cəld yanımızdan ötdü 16

və sizi küçəni təmir etmək üçün bir yerə topa-lanmış daşların üstünə itələdi. Daşların birinə

ilişib yıxıldınız. Çevrilib daş topasına baxdı-nız, sonra yolunuzu davam etdiniz. Hərəkət-lərinizi xüsusi bir diqqətlə izləyirdim. Müşa-hidəçilik son zamanlar mənim üçün bir növ tələbata çevrilib. Onu deyim ki, sıx-sıx piltələr döşənmiş Lamartin döngəsinə çatanadək ba-xışlarınızı yerdən çəkmədiniz, üzünüzdə incik bir ifadə vardı. Səkidəki çala-çuxur və qazıl-mış yerlərə baxırdınız. Bundan bu nəticəyə

gəldim ki, siz hələ də səki daşları barədə düşünürsünüz.

Burada eyniniz açıldı, dodağınızın qaç-mağını gördüm. Siz “stereotomiya” sözünü dediniz. Buna şübhə etmədim. Bu termin süni surətdə bu cür səki döşəmələri barədə deyilir.

Başa düşdüm ki, “stereotomiya” sözü sizi atomlar haqqında fikrə, yeri gəlmişkən, Epi-kürün nəzəriyyəsi barəsindəki fikrə gətirib çı-xaracaq. Bu bizim yaxınlarda müzakirə etdiyimiz mövzu idi. Yadınızdadırsa, mən sizə

nəcib yunan aliminin son dərəcə heyrət do-ğuran dumanlı müəmmalarından, bu müəmmaların müasir kosmoqoniya elmində əldə

17

edilən nəticələriylə təsdiq edilməsindən və

Epikürə lazımi qiymətin verilməməsindən danışmışdım. Hiss etmişdim ki, başınızı qaldırıb yuxarıya, Orion bürcündəki nəhəng ulduzlar topasına nəzər salacaqsınız. Siz yuxarı baxdı-nız və mən əmin oldum ki, sizin hərəkətləri-nizi düz izləmişəm. “Müsenin” dünənki nöm-rəsində Şantilyiyə qarşı kəskin hücumlarda bir tənqidçi onun ünvanına tamamilə yara-mazcasına sözlər yazmışdı: pinəçi faciə rolunda çıxış edərək çalışmışdır ki, öz adını də-yişdirsin. Latın müəllifindən bir sitat gətirmişdi. Həmin sitata söhbətlərimizdə bir neçə

dəfə istinad etmişik. Bu sözləri nəzərdə tuturam: Perdid antiquum litera prima sonum. Si-zə danışmışdım ki, burada Orion nəzərdə tutulur, bu söz keçmişdə Urion yazılarmış. Bu izahatlarla bağlı şeylərdən belə başa düşürəm ki, siz onu unuda bilməmisiniz. Buna görə də

bildim ki, Orion sizi Şantilyi haqqında dü-şünməyə sövq edəcək. Belə də oldu. Bunu sizin dodaqlarınızın qaçmasından bildim. Siz zavallı pinəçinin fədakarlığı barədə düşünür-dünüz. Bura qədər yeriyərkən belinizi əymiş-diniz, indisə gördüm ki, qəddinizi düzəltdi-18

niz. Əmin oldum ki, siz Şantilyinin balaca bo-yu haqqında düşünürsünüz. Elə bu yerdə dü-şüncələrinizə mane oldum. Dedim ki, bu Şantilyi çox balaca olduğundan, “Varteye” teatrında oynasa daha yaxşı olardı. Bu söhbətdən azacıq sonra ikimiz də “Gazette des Tribuna-ux”-nun axşam nömrəsini nəzərdən keçirər-kən, aşağıdakı başlıq diqqətimizi cəlb etdi.

“Qeyri-adi qətl: “Bu gecə saat üç radələrində

Sen Rok məhəlləsinin sakinlərini aramsız dəhşətli qışqırtılar yuxudan oyatdı. Qışqırtılar Morq küçəsindəki madam L’Espanye və onun qızı madmazel Kamillanın yaşadığı binanın dördüncü mərtəbəsindən gəlirdi. İçəri girmək üçün bağlı darvazanı sındırmaq lazım gəldi.

On nəfərə qədər qonşu iki jandarmın müşayi-əti ilə içəri doluşdu. Artıq qışqırtılar kəsilmişdi. Amma dəstə pilləkənin birinci pilləsinə təzəcə qədəm qoymuşdu ki, yuxarıda iki-üç acıqlı kişi səsi eşidildi. Adamlar dördüncü mərtəbəyə çatanda bu səslər də kəsildi. Tam sakitlik çökdü. Dəstə bir neçə yerə bölündü.

Onlar bir otaqdan o birinə qaçırdılar. Dördüncü mərtəbədəki böyük arxa yataq otağına çatanda (otağın qapısı içəridən açarla bağlan-19

dığından, onu da sındırmalı oldular), gördük-ləri mənzərə onları dəhşətə gətirdi. Otaqda hər şey alt-üst edilmişdi. Avadanlıq sındırılmış və hara gəldi tullanmışdı. Orada bir çarpayı qalmışdı. Onun da üstündən yorğan-döşək götürülmüş və otağın ortasına atılmışdı.

Stulun üstündə qanlı ülgüc vardı. Buxarının məhəccərinə iki-üç qom uzun, sıx, ağarmış

qanlı insan saçı yapışıb qalmışdı. Görünür tükləri dəri ilə birlikdə qoparmışdılar. Döşə-mədə dörd dənə napoleondor, bir dənə topaz qaşlı sırğa, üç böyük gümüş qaşıq, üç balaca melxior qaşıq və içində dörd min franka yaxın qızıl pul olan iki kisəcik vardı. Küncdəki ka-modun siyirmələri açılmışdı. Görünür, kimsə

qurdalamışdı, bununla belə, siyirmələrdə hələ

də çox şey qalmışdı. Balaca dəmir seyf yorğan-döşəyin altından tapıldı. Seyf açıq idi, açar da qapısının üstündəcə qalmışdı. Onun içərisində bir neçə köhnə məktub və lazımsız kağız-kuğuzdan savayı heç nə yox idi. Madam L’Espanyedən əsər-əlamət yox idi, ancaq buxarının ocaq yerinə xeyli qum tökülmüşdü.

Bacanı yoxladılar (Söyləyəndə adam dəhşətə

gəlir). Qızın başıaşağı vəziyyətdə olan meyi-20

dini dartıb oradan çıxardılar. Meyit başıaşağı dar bacanın içinə – yuxarıya pərçim edilmişdi.

Hələ istiydi. Müayinə edərkən məlum oldu ki, bir neçə yerdən dəri sıyrılıb. Bu da, şübhəsiz, zorakılığın izləriydi. Sifətində çoxlu dərin cırmaq izləri, boğazında isə tünd qançırlar, dəri-nə işləmiş dırnaq izləri qalmışdı. Sanki məh-rumu boğub öldürmüşdülər. Evin hər yeri ətraflı yoxlanıldı, dəstə heç nə aşkar edə bilməyib, binanın dal tərəfindəki daş döşənmiş kiçik həyətə sarı getdi. Orada isə yaşlı xanımın meyidinə rast gəldilər. Boğazı elə kəsilmişdi ki, meyidi qaldırmağa cəhd etdikdə, baş qopub yerə düşdü. Bədən də baş kimi dəhşətli dərəcədə elə eybəcər kökə salınmışdı ki, onda insana oxşayan heç nə qalmamışdı. Bu dəhşətli müəmmanı açmaq üçün, əlimizdə, hələlik, azacıq da olsa imkanımız yoxdur”.

Ertəsi gün qəzetdə aşağıdakı əlavə məlumat dərc edildi:

“Morq küçəsində faciə baş verib. Bu fövqəladə və dəhşətli hadisə ilə əlaqədar olaraq çox adam dindirilmiş, amma sirri açmaq üçün təzə heç nə aşkar edilməmişdir. Əldə olan ifadələr aşağıda təqdim edilir. Paltaryuyan Poli-21

na Dübur ifadə verir ki, o mərhumların ikisini də üç ildir tanıyır. Bu müddət ərzində onlar üçün paltar yuyub. Yaşlı xanımla qızı yaxşı yola gedirdilər. Bir-birinə çox mehriban idilər.

Onun zəhmət haqqını xəsislik etmədən verir-dilər. Onların həyat tərzi və yaşayış vasitələri barəsində heç nə demir. Güman edir ki, xanım fala baxır, bununla da dolanırdılar. Xanımın çoxlu pulu olduğunu güman edir. Paltar yu-mağa çağırılarkən və paltarı yuyub geri qay-tararkən evdə heç vaxt kənar adama rast gəl-məyib. Onların qulluqçusu olmadığına əmin idi. Evin dördüncü mərtəbəsindən başqa, görünür, heç yerdə avadanlıq olmamışdır. Tütün köşkünün sahibi Pyer Moro ifadə verir ki, dörd il müddətində xanım L’Espanyeyə az miqdarda tütün və burunotu satıb. Mərhum xanımın və qızının cəsədləri tapılan otaqda yaşadıqları altı ildən çox olardı. Orada əvvəlcə

bir zərgər yaşayar və üst otaqları müxtəlif adamlara kirayə verərdi. Ev xanım L’Espanyenin şəxsi mülkiyyətiydi, kirayəçilər evə pis baxdıqlarından, onları evdən çıxarıb yuxarı mərtəbəyə özü keçib. Kirayənişin saxlamaq-dan imtina edib. Yaşlı xanım uşaq kimi idi. Şa-22

hid bu altı il müddətində xanımın qızını ən çoxu beş-altı dəfə görmüşdü. Ana-bala həddindən artıq qapalı həyat tərzi keçirirmiş. Deyilənə görə, onların pulu varmış. Qonşular arasında xanım L’Espanyenin fala baxdığını deyənlər də vardı, amma şahid ona inanmırdı.

O, evə heç vaxt ana-baladan, arabir dalandar-dan və bəzən həkimdən savayı bir kəsin gəldiyini görməmişdi.

Başqa qonşular da eyni sözləri dedilər.

Kiminsə evə tez-tez baş çəkdiyini deyən olmadı. Xanım L’Espanye və qızının haradasa dostlarının olub-olmadığını da bilən yox idi.

Küçəyə baxan pəncərələrin qapıları nadir hallarda açılardı. Dördüncü mərtəbədəki böyük arxa otağın pəncərələrindən başqa, həyətə açılan pəncərələr daim bağlı olardı. Ev bir o qədər də köhnə deyildi və yaxşı vəziyyətdəydi.

Jandarm İsidor Müze göstərir ki, onun arxasınca səhər saat üç radələrində gəlmişdilər. O

gələndə darvazanın yanında iyirmi-otuza qədər adam vardı. Onlar içəri keçməyə cəhd göstərirdilər. Nəhayət, onlar qapını süngü ilə

açdılar. Qapı ikitaylı olduğundan, yuxarı və

aşağıdan siyirmə ilə bağlanmadığından onun 23

açılması bir o qədər də çətinlik törətmədi. Qışqırtılar darvaza açılana qədər davam etdi və

sonra qəflətən kəsildi. Yəqin ki, bunlar ağrı-dan qovrulan bir adamın (və ya adamların) qırıq-qırıq, həyəcanlı qışqırtısı idi. Şahid qabağa düşüb yuxarı mərtəbəyə qalxdı. Birinci pilləkənin başına çatanda acıqlı və ucadan eşidilən iki səs eşitdi. Səslərdən biri xırıltılı, o biri isə

ciyiltili idi. Çox qəribə səs idi. Birincinin bəzi sözlərini ayırd edə bilib. Bu, fransız sözləri idi.

Əmin idi ki, o səs qadın səsi deyildi: “sacre”

və “diable” sözlərini ayırd edə bilib. Ciyiltili səs yadelli adamın səsi idi, amma şahid onun qadın və ya kişiyə məxsus olduğuna əmin deyildi. O nə deyildiyini başa düşə bilməyib, ancaq yad adamın ispanca danışdığını güman edir. Otaq və meyidlərin vəziyyəti şahid tərəfindən biz dünən təsvir etdiyimiz kimi verilib.

Qonşu, zərgər Henri Duval göstərir ki, o, evə birinci girən adamlardan olub, bütövlükdə Müzenin dediklərini təsdiq edir. Giriş qapısından içəri daxil olan kimi onu yenidən bağlayıblar ki, gecə yarısı olmasına baxmayaraq, tezliklə oraya toplaşan camaat içəri do-luşmasın. Şahidin zənnincə, ciyiltili səs italyan 24

səsinə, xırıltılı səs isə fransız səsinə oxşayırmış. Ciyiltili səsin kişi səsi olduğuna əmin deyildi.

Qadın səsi də ola bilərdi. Onun italyan di-li ilə tanışlığı yoxdur. Sözləri ayırd edə bilməyib, lakin intonasiyasından danışanın italyan olduğunu güman edir. Şahid madam L’Espanye və onun qızını tanıyırmış. Onlarla tez-tez söhbət edərmiş. Ciyiltili səsin məhrumla-rın heç birinə aid olmadığından əmindir. Restoran sahibi Oden Heymer, şahid kimi özü kö-nüllü surətdə ifadə verməyə gəlmişdi, fran-sızca danışa bilmədiyindən, tərcüməçi vasitəsilə dindirilirdi. O, Amsterdam vətəndaşıdır.

Qışqırtılar gələn zaman evin yanından keçir-miş. Qışqırtılar bir neçə dəqiqə, bəlkə də on dəqiqə davam edib. Çox dəhşətli və ürək par-çalayan imiş. Şahid evə daxil olan adamlardan biri olub. Özündən əvvəlki ifadəni bir şeydən başqa hərtərəfli təsdiq edir. O, ciyiltili səsin ki-şi səsi olub, fransıza məxsus olduğuna əmindir. O da deyilən sözləri ayırd edə bilməyib.