Читать книгу: «ОДАМИЙЛИК СЎҚМОҚЛАРИДА», страница 6

Шрифт:

Боғда булбуллар ҳам тин олиб шу он,

Наволар сеҳрига бўларди ошиқ.

Яшадингиз гўёки шовуллаган боғ,

Одамларга ҳовучлаб меҳр тутдингиз.

Кийган оқ халатга ҳеч туширмай доғ.

Қасамёдга содиқ бўлиб кетдингиз.

Асли умр шундай ўтар, ўтар шунақа,

Сиздан мерос қолди яхшилик фақат.

Яратганга илтижом, Абдулла ака,

Сўнги маконингиз айласин жаннат!

ШОХ ВА ЭТИКДУЗ

(ривоят)

Қадимда подшо топшириб бандалигини,

Қил кўприк устида ўтказди ўттиз йилини.

Юқорида Жаннат боғи, пастда Дўзах оташи,

Кутиб турарди у Тангрини сўроқларини.

Юз ёшида этикдўз топшириб омонатни,

Бир зумда забт қилди у қил кўприкни,

Орқасидан эргаштириб ўз подшосини.

Тўрт минг тўрт юз қирқ тўрта зинадан,

Чиқиш керак, кўрмоқ учун Тангрини.

Унг томондан Амир чиқмоқ истади,

Чапда этикдўз зинага оёғин қўйди.

Амир олдиндан юрмоқчи бўлди,

Этикдўздан олдинга ўтаолмади.

Фақат уни орқасидан юраоларди.

Тангрини чап томонида тўрар эди,

Амир онаси ва ўнинг юзта аждоди.

Она юзи истиробда, сочи тўзиган,

“Азобда ман, сен шох бўлган кундан,

Бигизлар санчилар хар томонимдан,

Халқни рисқин қийб, азоб берганларингдан.

Нопок ишингдан, одамлар қийналганидан,

Халқни норози қилиб, иш тутганингдан,

Пушаймондаман сени туққанларимдан,”

–Дея шох онаси йғлаб нолиш қиларкан.

Унг томонда турар этикдўзни юзта аждоди,

Уртада ўнинг онаси ойдек порлаб турарди.

“Халққа қилган яхшилигинг, берган меҳринга,

Жаннат нурлари ёғилиб турди бизларга.

Барака топ болам, -дер она, -шукур боринга.”

Икки оламни тўлдирарди у шукуроналарга.

Этикдўз орқасидан чиқди шох тангри олдига.

Деди, -Шох эдим ку, нега кийналдим чиқишга?

“Гуноҳларинг оғирлик қилди сен юришинга,

Тахтни атагандим мен асли бошқа инсонга.

Нопок йўллар билан сен эгаллаб тахтни,

Кўп азобладинг ва хор қилдинг халқни,

Мен ардоқлаб яратганим, инсонларимни.

Даврингда адолат, хақиқат, фан хам қулади,

Мехнаткашнинг имконлари, рисқи камайди,

Халқинг Ватанни ташлаб нон излаб кетди.

Сен қилмаган яхшиликни этикдўз қилди,

Халқига мехр улашди, ғамҳўрли бўлди.

Шох бўлганда бу давлатни юксак қиларди,

Халқи дунёда ҳам бой, ҳам бахтли яшарди.

Этикдўзни аждодлари билан жаннат тўрига,

Шохни отаман, -деди тангри, -дўзах қаърига.

ИККИ МАМЛАКАТ

(ривоят)

Икки давлат турар бўлиб ёнма-ён,

Бирида осоишталик доим намоён,

Иккинчисида хар кун бўлар ғалаён.

Иккинчи давлатни қироли чорлаб ўғлини,

Деди, – Сен бориб қўшни давлатни,

Тинчлик ва юксаклигини билгин сирини.

Чарчадим, топширай мен сенга тахтни.

Йўл олди Шахзода қўшни давлатга,

Қурди ҳамма банд ўз ишларида.

Бири ишлар боғда, бири далада,

Бири қурилишда, бунёд қилишда,

Бири бандир доим фанга, илимга.

Кўзи тушмади уни ишсиз одамга.

Ҳалқ яшарди тўкин ҳам осоишда.

Саройни қидирди, шахар ичида,

Қирол яшар халқ билан бирга.

Омоч билан ишлар эди далада.

“Сен бориб меҳмон бўлгин уймда,

Эртага ёмғир, улгурай буғдой экишга,”-

Деди қирол қараб келган меҳмонга.

Тунда келган сабабини айти қиролга.

Эртасида ёмғир, улар миниб фойтунга,

Киришди қиролликни хар бурчагига.

Бутун ҳалқ банд эди хар ҳил ишларда.

Бир ой юриб қайтишди қиролникига.

Шахзода деди қараб Қиролга, -

“Бундай ҳаётнинг сири нимада?”

Қирол етаклади уни катта гулзорга.

Эътиборини қаратди ўскан гуларга,

Бошқаларга соя солиб турганларига.

Қирқиб тенг қилди бошқа гулларга.

“Тушунмадим буни?”– деди Шахзода.

“Халқ ичидан бошқа ворис изласин,”-

Деди қирол Шахзодага ўз жавобида.

НЕГА?

Неча йилдан буён таълим оламиз,

Хар куни хаётдан сабоқ оламиз,

Бу дунёни ҳолидан хабардорхаммиз,

Нега туғри йўлдан чиқиб турамиз.

Ота – боболар яратган равшан хаётни,

Нега бизлар бугун хира қилурмиз.

Унутдик муалимни улуғлигини,

Шифокорга бўлган ҳурматимизни,

Олимларни чиқаздик биз эътибордан,

Эхтиромни аядик биз донолардан.

Хар нарсани ва қадамни пулга ўлчадик,

Бебахо хаётни хам нархини қўйдик,

Захматкаш дехқонни қадрин унутдик.

Не билан қайтади? Биз ўйламадик.

Аждодлар рухларини бизлар ранжитдик.

Номусни суриб, қувдик бойлик кетидан,

Ҳаёни унитиб талашдик мансаб устидан.

Одамийликда ҳам биз анча паст бўлдик.

Халқимиз қадрини хам баъзан унутдик,

Ҳаттоки туғулишни биз чеклатиб қўйиб,

Халқимиз келажагига дўшманлик қилдик.

Қанча инсонни бошини еганди бойлик,

Канча одам мансаб дея бўлди беобруг.

Э инсон, ўзлигимизга илло қайтайлик,

Ҳаётни ва калбни биз соф тутайлик,

Атрофимиздагилардан ва ўзимиздан,

Покликни хар ишда талаб қилайлик.

Ўзимизни эмас, биз халқни ўйлайлик.

Ўзбекона одамийликни биз эзозлайлик.

Милатимиз обругини баланд тутайлик.

Қашқадаё область партия кумитасини собиқ биринчи котиби НормўминТуропов айтганидек:-

Инсонлар биз ҳақимизда ўзимиздан ҳам кўпроғини билишади. Халқимизга ёлғон гапириб, ўзингизни бошқача кўрсатишга урганманг. Инсонлар пайпоғинг ва ички кийимларингни ранги ва уларни хатто тоза ё исқиртлигин билишади.

НАВРУЗ ТАРИҲИ

Зардуштийларни илоҳий китоби Авестода навруз байрамини фарвардин, оламни яратилган кун деб айтилган. Фарвардиндан олдин покланиш, рухан тозаланиш талаб қилинган. Авестода зардуштиларни яратган ҳудоси Ахура-Мазнинг куни ҳам деб билишган. Навруз байрами беш минг йилдан ошиқ Урта Осиё халқлари, ҳусусан Афғонистон, Эрон, Озарбайжон, Помир ва Хиндиқуш тоғли халқларининг асосий байрами хисобланади.

Микро хамда макрокосмик аҳамиятга эга.

Наврузни (фарвардинни) нишонлайдиган халқлар койнот ва юлдузлар қонунини, уларнинг ҳаритасини яҳши билишган ва уларнинг қоидаларига амал қилишган.

Навруз 21чи март кунида, қуй (хамал) юлдузлар туркумига кирганида ва қуёш қуйнинг бошидан, икки шоҳи ўртасидан кўтарилганда, кеча ва кундуз тенг бўлган кун хисобланади.

Фарвариддин бутун борликни, оламни яратилган куни, йилни янгиланиши, табиятни покланиб уйғониши, бутун борлиқни оҳири ва бошланиши деб хисобланган.

Наврузни асил холида ўтказиш Помир ва Хиндиқуш тоғли ҳалқларида ҳозиргача сақланиб қолган. Сомон йўли белгиси хисобланган, белларида белбоғ тақиб юриш зардушликнинг асосий диний қонуни бўлган ва қуёш сомон йўли маркази деб билишган, бутун дунёнинг яратилиши уларга макрокосмик моҳиятига эгалиги, навруз астрономик боғлиқлигини яхши билишган. Ернинг эса бошқа юлдузлар сингари лундалиги, юзасида хар томонида ҳаёт борлиги, бошқа юлдузлар каби қуёш арофида айланиш вақти ҳисобга олинган.

Навруз байрамини ўтказиш қоидаларидан бири, шу кун чаён юлдузлар туркумига юз билан турмаслик, аксинча чап елка томонда қолдириш, чунки чаён хаф туғдуриши мумкин деб ҳисобланган. Ҳудди шу тариқада Сатурн планетаси хам. Бутун навруз тонгида планеталарнинг самодаги кўрниши соатига бўлинган. Ва шуларга қараб иш қилинган.

Юпитер вақтида уйда таом таёрланган ва ун яйратиб сеҳирли чизиқлар чизишган, кегин эса Марснинг вақти келиб одамлар ташқарига чиқишган. Унгача уй, ховлилар, кўчалар тозаланиб, чиқиндиларни чаён юлдузлар туркими томон олиб чиқиб кў- милган.

Навруздан 15-20 кун олдин мевали дараҳт шоҳчалари (анор, олма, беҳи ва хоказо) кесиб уйга олиб кирилган ва дараҳт шоҳчалари шу кунларда гуллаган. Ҳонтаҳтада устига ҳархил таомлар таёрлаб қўйилган.

Фарвардин куни қуёшни кутиб олиш учун халқ тепаликларга чиқишган, ким қурғонга, ким қалъа устига, ким тепаликларга чиқиб ибодат қилишган. Йил давомида бирор гунох иш қилган кишилар бу тадбирга қатнашишга рухсат берилмаган. Қизиғи шундаки бундай одамлар жуда кам бўлган. Юксак маданият, тамадун, илм ва одамийликни жуда юқори тутишган. Сумалаг, халвойтар, қуй гўштидан хар ҳил таомлар, балиқ ва ширин- ликлар таёрланган. Хар ҳил сомсалар, нонлар, пишириқлар ва кукат билан датурхон безатилган. Қуруқ ва ҳул мевалар қўйил- ган. Албатта қизилга буялган тўҳумлар қуёшнинг рамзиси сифатида болалар қўлларига берилган, қизлар арғумчоқларда учиши удум хисобланган. Навруз байрами бир хафта давом этган.

АВЕСТО ВА ДАФН МАРОСИМИ

1965 йил апрел, Оқ дрёга кучли сел келганди, саккиз метрли балаликдаги кўприк устидан ҳам сув бир икки метр юқоридан оқди. Бизлар март ойдан дарёда чумилардик.

Селдан кегин бизлар чуқурроқ жойни излаб Кифтиобни ғарбий томонига бордик. Сувга шунғиб одам суякларини куриб олиб чиқдик. Унг томон қирғоқда саккиз-ун метр баландликда қа- димий қабристон бор эди. Ер сатҳидан турт –беш метр пастда қабирлар очилиб қолган ва бош суяклар шарқ, оёқ суяклари ғарбга қараб тўргани, дафн қилиниш одатини кўрсатар эди.

Тўпроқ ва чанглар ҳисобида қабристон сатҳи кўтарилишини ҳисобга олсак, бу қабрларга камида турт етти минг йиллар бўлган. 1972 йилда “Фан ва турмушш журналида, Фарғонада турт минг йиллик қабр топилгани унда аёл қамишга ураб дафн қилингани чоп этилганди. Ўзбекистонлик тарихчи академик Анатолий Сагдуллаевни ва башка ажнабий олимларни ёзиши- ча Авесто динига мансуб халқлар майтни тоғларга олиб бориб қолдириб келишар эканлар. Аммо минг йиллар ичида тоғлар- ни бирорта жойида инсон суякларининг ҳатто қолдиқлари то- топилмаган.

КАК УЛУЧШИТЬ ГЕНОФОН НАЦИИ.

САФАРОВ МИРЗОСУЛТОН

Для улучшения генофонда нации и для рождения здорового поколения делается многое: нано технологии, современные методы лечения – это все капля в море жизни. Человечество перестало обращать внимание на простое, устремляя свой взор на большее (как говорят в глубокомыслии легко перемудрить). Я хочу, чтобы все нации и народности жили долго и вели здоровый образ жизни, оттого я излагаю свое мнение. Как улучшить генофонд нации, вырастить здоровое поколение и увеличить продолжительность жизни своего подрастающего поколения. Прежде чем приступить к моей основной идее, Я хочу задать Вам вопрос и привести пример. «Почему 2-3 тыс. лет назад средняя продолжительность жизни н Египте было 35 лет, а в Средней Азии зороастрийцев 132 года?». Как удивлена была мать Александра Македонского увидев отправленное к ней двадцать парней и двадцать девушек из Наутака (западная часть долины Кашкадарья, Узбекистан), восхитительной красоты, при росте юношей 185 см, а девушек 180, и задала такой вопрос «где живут такие здоровые и красивые люди?». Однажды Александр Македонский со своими войсками шел по ущелью, по скалистым, каменным склонам, где увидел, как один старик нес на спине другого старика, переводчики Македонского спросили: «кто ты и кого несешь на спине?». Он ответил «Я несу своего отца к вековой арче, где он высыпается " четыре часа в сутки».

Переводчики задали еще один вопрос, – «Сколько лет тебе и твоему отцу?». Тот ответил, – «Отцу 138 лет, а мне 94 года». Александр Македонский и его люди были поражены такому возрасту и человечностью, любви и уважения сына к отцу.

Цивилизация зороастрийцев была уничтожена арабами в сорока восьмилетней войне VII в. н. э. ( Авеста – священная книга зороастрийцев, в нее входили география, астрономия, математика, музыка, и медицина, которую взял в основу канона врачебной науки Авиценна, и проповеди Заратуштры собраны в III до н .э» и. в 21 книги входили в нее. «Авеста» вписана золотыми санскритами в 200 бычьих шкурах, высота 160 см, а ширина 120 см). Парни и девушки должны были изучить и знать наизусть эту книгу до 17 лет, после чего им разрешалось бракосочетание. И представьте себе какая была цивилизация и знание медицины. За шесть месяцев до вступления в брак юноша и девушка должны лечиться, грубо говоря от зубов до костей, от волос до ногтей. Так как простые заболевания как: пиелонефрит, болезни желудочно-кишечного тракта и т.д., передаются ребенку. За шесть месяцев до вступления в брак человек не должен встречаться с плохими людьми (морально неустойчивыми, духовно низкими, с уго- ловным прошлым, больными, легкомысленными, психически не полноценными, с отрицательными взглядами на жизнь и т. д.), не должен смотреть фильмов, где есть моменты плохого намерения, жестокости, черства. Слушать можно лирическую и классическую музыку. Важным моментом шестимесячной подготовки является подготовка психологически, духовно, умственно, нравственно, физиологически, конечно физически с полным восстановлением здоровья. Потом только можно проводить бракосочетание молодых. Соблюдать правильность психологии и физиологии всей беременности, правильность питания. Вот тогда родиться ребенок нужный для будущего нации и народа. После брака мужчина может переходить в обычную жизнь после 42 дней, а женщина, родив и воспитывая ребенка до трех лет должна соблюдать все эти правила. После рождения, до пяти лет строго беречь психическое развитие ребёнка. Этому ребенку не будет нужды в дополнительном воспитании, дополнительной помощи в учебе. У него не будут плохих черт, имеющихся у 90% населения. У этого ребенка будут доброе слово и добрая мысль (что должно быть основным содержанием жизни у каждого человека, так считали зороастрийцы. Согласно зороастризму, человек сам выбирает себе дорогу, сам решает, чью сторону принять, кого защищать – в этом важную роль играет родительская кровь заложенная в его душе ребёнка. Человек за шесть месяцев до вступления в брак и женщина во время беременности должны правильно питаться, употреблять в день десять фисташек, орехи, айву. Овощи и фрукты должны быть природными и удобряться натуральными удобрениями. Перед тем как будем употреблять мясо мы должны знать, чем питалось животное, как вел убой мясник, убой должен быть моментальным. Во время убоя если животное выплескивало адреналин, то это мясо не стоит употреблять.

ЎТМИШДАН САДО

Амир Бухородан доим келишидан бир ойлар олдин жарчилар Шаҳрисабзга келиб қишлоқ-ма қишлоқ юриб Амир бир ойдан кейин келишини ва шу куни халқ Шаҳрисабз қалъаси ичида йигилишини халққа эълон қилиб кетаркан. Бутун Шаҳрисабз беклигига қарашли барча эркаклар қалъа ичида айтилган кун йиғилишаркан. Амир Кешга Қарши дарвозасидан кириб келар ва отдан тушиб қўлини кўкрагига кўйиб Оқ сарой қароргохига пиёда ўтар экан. Икки ёнида хатга тушурувчилар, қоғоз қалам билан одамлар ёндан юрар экан. Амир бир ўнг томон, бир чап тарафига қараб салом берар ва одамлар орасидан териб-териб одамларни исмини ва қишлоғини сўрар, Амирни ёнидагилар буларни исмини ва қишлоғини қоғозга тушириб боришар экан. Қароргохга етгунича 200-250 одам рўйхатга олинар экан.

Амир Оксарой қароргохига кириб икки соат дам олгандан кейин, рўйхатга олинганларни бирин кетин чақириб, уларни ойлави ахволи, нечта боласи борлиги, қанча ботмон ери борлиги, оти, қора моли, қўй эчкиси, боғи, ҳақида сўрар экан. Рўйхатга олинганлар билан гаплашиб чиқар экан кегин юзбоши, мингбошиларни ва бекларни чақириб, хар битта суҳбат қилинган одамнинг ахволи хақида улардан қайта сўрар экан. Масалан: Мелибой Вардондан бешта боласи бор экан, оти йўқ, сигир йўқ, бир ботмонлиг ери бор, беш қўйи бор. Бугундан бошлаб ҳар боласига икки ботмондан ер, оиласига битта от, иккита сигир ва битта обживоз берилсин, – деб фармон берар экан. Фармон, амир кетганигача бажарилиши шарт экан. Шуинг учун беклар, амалдорлар халқини ичида камбағал бўлишини ва қийналаётганлар бўлмаслигига харакат қилишар экан.

ЙЎЛДОШ ОҲУНБОБОЕВ

1942      ЙИЛ, КИТОБ БОЗОРИ, МАЙ ОЙИ

Халқ ўртасида табуреткада Йўлдош ота Охунбобоев ўтирар эдилар, олдиларида бир тахтали столчада чойнак, пиёла ва иккита нон қуйилган эди. Йўлдош ота халқ билан сухбат қилар эдилар.

Тушунишимча ҳаммадан оилавий ахволи, нима кийнаёттани ва ҳоказоларни сўрар эдилар. Сухбат чоғида бир киши келиб, -Йўлдош ота, кечиринг хабарсиз қолибман, деганди. (Бу одам Рахматуллаев асли Тошкандлик район ижроя қўмитаси раиси эди).


(фото из личного архива)


Тўҳтанг, Рахматуллаев, мен хозир Хазрати Халким билан сухбатлашяпман, сиз билан биз, шу азиз халқнинг қулларимиз иккаламиз кейин гаплашамиз, – дедилар.

Халқ билан мулоқотни тугатиб рулда ухлаётган шофер ол-

дига бориб, елкасига қоқиб уйғоттиларда, – Уғлим энди сиз ишлайсиз, мен дам оламан, -деб олдига утирдилар.

Бу одамнинг сиймоси, нурли юзи абадий кўзим олдида қолди, -деб сўзлаб берди Юсуф ота.


ФАРИШТА АЁЛ

Қиш. Хаммаёқ оппоқ қор. Бешинчи синифдаман. Биринчи дарс немис тили. Дарс бошланганидан бир оз вақт ўтиб эшикни таққиллатиб, рухсат сўраб бир аёл кирди. Саломлашди. Ўқитувчимиздан рухсат. сўраб голланд печкаларини ушлаб кўрди, ичини очди, кулдонни кўрди. Кегин болаларни кийми, усти боши ва оёқ киймиларини кўриб чикди. Катта танафусда нималар ейшимизни сўради. Ўшанда уч тийинлик картошкали бўғирсок олиб ердик. Деярли ҳаммага эътибор бериб чиққан аёл эшикнинг олдига борди. Ўқитувчимиз ўтирган жойидан хайрон ҳолда қараб турарди. Эшик олдига бориб, – Ким экан деб хайронсизлар, мен Насриддинова ман, Тошкент шахридан сизларни холатларингизни кўриб кетай деб келеандим,– деди.

(фото из свободного ресурса)


Ўқитувчимиз шу йили янги келган 120 килограмлик Флора опа эди, ирғиб ўрнидан турди ва, – Мен директорни чақирай, -деб қалтираб колди. Қизим, -деди Насритдинова, -дарсингизни ўтаверинг, бошқа синифларни кўраман, директорни ҳам ишдан қолдирмай, кейин ўзим топиб оламан, -деб чиқиб кетди.


МЕНИНГ

АЗИЗ УСТОЗИМ.

Қашқадарё вилятининг соғлиғини саклаш бошкармасининг бошлиғи. Акбаровнинг сўзларини ёзаман. «Аввало ўзингни покиза, рост-гўй, оқибатли, адолатли, фаол инсон килиб тарбия қилгин, кегин албатта узингни оила азоларингни, кейин ишлаган жамоангни, кучинг етса бутун шаҳрингни ва тангри имкон берса, бутун халқингни».


ОФАТ

Офат келса, – яхши-ёмон бирга кетади дейдилар. Пахта ишида қўшиб ёзишлар, порахўрлик, ишлаб чиқаришни суслаштириш, давлатни ва халқнинг мулкини ўзлаштириш, жиноий ишларни очилмасликлар оқибатида кўпгина яхши инсонларимиз, ўзбек миллатимизни обрўгини кўтариб юрганлар хам жазоланган, шулардан бири Нормўмин Туропов, бир мажлисда, деди, -

“-Ҳар йўналишда фақат хақиқат ва қонунчиликка таянинг. Билингки халқ хатто пайпоғингзни кир ва тозалигини билади. Халққа сиз тўғри муомилада бўлинг, ҳурматини билинг, чунки халқ ҳалол ишлаб сиз билан бизни боқади, жонини фидо қилиб яшайди”.

Биз синифдошим Нуриддин билан Қаршидан Китоб шаҳрига қараб Нуритдинни қизил москвич машинасида кетаётган эдик. Чироқчига яқинлашганимизда олдимиздаги вилоятни партия куммитасининг биринчи котиби Н. Туроповнинг мошинаси кўринди. Биз ошиб кетмасдан орқасидан кетавердик. Шофер қўлини чиқариб утинглар деб ишора қилди. Синифдошим Нуритдин Қарши сут камбинатида бош мухандис эди, Туропов уни танир эди, шунинг учун ўтиб кетишга жазм қилмади. Енгил машиналар бизни йўлда қувиб ўтиб олдимизда обком секретарини машинасини кўриб орқага қайтишар эдилар, шу холда 3-4 киллометр юрдик. Олдимиздаги кора волга тўхтади. Орка эшик очилиб Туропов чиқтида бизга қараб юрди, бизлар ҳам машинадан тушиб саломлашдик. Орқамизда йигирматача машиналар ҳам тўхташди, улар хам машинадан чиқиб олди- мизга қараб юриб келишди. Туропов ҳамма билан саломлашиб чиқтида, -Уртоқлар мен олтмиш киллометрдан зиёд тезликда юрмайман, сизларни эса зарурли ишингиз бордир, қувиб ўтиб кетаверинглар, бундан кейин ҳам йўлда учрашсак бемалол ўтинглар, -деди. Ҳамма тухтаган машиналар ўтиб кетмагунча машинасига ўтирмади.


УЛУҒ ИНСОН

Аслида бобоси Шахрисабзлик булган инсон хақида эсламоқ- чиман.

Иккинчи жахон урушини бошида Ўзбекистондан кетадиган аскарлар билан бирга ун тўрт ёшлик бола ҳам поездга чиққади. Оренбург шаҳрида аскарларни санаб текшираётганда болани тушуриб Тошкентга кетадиган поездга қайтариб юборишади. Тошкенга келиб бу ўсмир Сталинга, -

“Ёшим ўн тўртда бўлса ҳамда жасадим урушга кетадиган аскарлардан қолишмайди. Мени аскарликка қабул қилишсин, Ватанимни химоя қилмоқчи ман”. – деб ёзади. Бир ой ичида Сталиндан жавоб хатини олади.

“Ўғлим Тошкентда танк завод қурамиз, сен уша ерда ишлаб ғалабамизга ўзингни катта ҳиссангни қўшасан”, – деган жавоб келади. Йигитча заводга кириб ишлайди ва бир йил ўтиб олган маошига танкни сотиб оладида, урушга жўнатади. Танкда, -“Рафик Нишоновдан ғалаба учун”, – деб ёзилган эди. Урушдан кейин кўплаб юқори лавозимларда ишлайди. Доим элчи қилиб жўнатиларди. 1987 йилда Ўзбекистон марказий компартияси-

га биринчи секретари этиб тайинланади. Узбекистон равнақи учун кўп ишлар қилди.



(фото из свободного ресурса)


Энг биринчи қилган иши Москвага бориб беш ярим миллион тонна пахта етиштириш имкониятимиз йўқ, – деб тўрт ярим миллион тоннага планни тушуриб келади. Рафик Нишонов бу ҳақда телевизордан уз халқига элон қилганди. Кейин Москвада миллатлар Советининг райиси лавозимига тайинланди. Рафик Нишоновни саксон ёшлик юбилеини хақаро миқёсида нишон- лаб Т.В. марказдан олиб кўрсатилди.Бу доно,камтарин халқига садоқатли, покиза инсон кўз олдимизда туради.

РИВОЯТ

Бухоро шаҳри қозисининг, якка ўғил фарзанди бўлган. Ўғил беш ёшлигида кўчага чиқиб ўйнаб қулидаги бигиз билан сув ташувчиларини мешини орқасидан тешиб қочадиган қилиқ чиқазган. Кегин қизиқиб кетиб иккита бигиз олиб мешни икки томонидан иккита тешиб қочадиган бўлган. Сувини етказиб бераолмагандан сўнг мешчилар қозига мурожаат қилишган.

Сизни юзингиздан ўтиб айтолмаган эдик. Бир тешикни ёпиб улгурардик, сувни етказишга. Энди иккита тешикни ёполмай сувни етказаолмаяпмиз, оқиб тугаяпти, – дейишган. Қози ҳафа бўлиб уйга қайтади.

Хотинига қараб, – Мен тоза одам бўлсам, рўзғоримга ҳаром келтирмаган бўлсам, нега фарзандим бунақа ишни қилади- деб хотинига болани килиғини айтиб беради.

Меи ҳам отаси тоза, гуноҳ иш қилган эмасман- деб хотини уйланиб қолади. Хотини бироз вақт ўткандан кейин, Дадаси гунох менда эканку, эсладим, ҳомиладор бўлган вақтимда мехмонга борган эдик, шунда мезбонлар иш билан овора бўлиб менга эьтибор бермаган махалда хон тахтада турган анорни тешиб сурдим, яхши келмаганида, яна бита тешиб анорни сўргандим, -деб айтади.


АТРИ ФОЖИАСИ

1974 йил, куз, якшанба куни ёмгир томчилаб турипти. Мен район касалхонасида новбатчилигни қабул қилиб олган эдим. Новбатчилигини менга топширадиган ҳамкасбим, терапияда оғир бемор борлигини айтди. Бемор кеча кечда келган, кечаси гипертоник кризисга тушган. Мен биринчи бўлиб шу касални ёнига бордим. Эллик беш ёшлар чамасдаги оғирлиги юз эллик килорграмли бемор гипертоник кризисда хириллаб ётганини кўрдим.

Беморни тоғдан, Атри қишлоғидан келган. Ўзи юриб келган аммо кутўлмаганда кризисга тушиб қолган. Қилинган дори-дармонларни кўздан кечирдимда, -Қон қуйиш бўлимидан флакон келтиринглар, уч юз грамм қон чиқармасак бўлмайди, беморни гипертоник кризисдан чиқара олмаймиз, – дедим.

Уч юз миллилитирга яқин қонини олгандан кейн бемор ўзига келди.

–Мен олдин қамоқхонада ётканимда хам дорилар таьсир қилмас эди. Томиримдан қон олиб босимимни тушуришар эди, -деди узига келган бемор.

Мен касалхонани бошқа бўлимларини ҳам айланишга чиқиб кетдим. Бир неча бор хабар олдим, қон босими тушиб тинч ухлаётган экан. Кечаси соат ун бир яримда хамшира келиб, – Терапиядаги Атрилик бемор сизни чакираяпти, – деди.

Беморни ёнига келганимда, узр сураб дардини сўзлаб берди.

“Биз Атри қишлоғидан ун уч киши урушга кетиб, беш киши кайтдик, совуқларда қолиб хафталаб оч юрдик, мен урушда тўрт марта яраландим. Хуллас фашизим деган иллатдан Ватанни ва бутун дунёни озод қилиб қайтдик. 1952 йилда ғалаба байрами қишлоқда нишонланди. Ўшанда ўттиз қирқ хўжаликни бирлаштириб раис бўлиб урушдан қочиб қолган Ориф калта хали хам раис эди. Ғалаба билан қайтган беш аскар бошдан кечирганларини ва қилган қахрамонликлари ҳакида гапириб беришарди. Орифбой калта тўрда стулда ўтирганди, секин эгилиб ёнидагиларга эшитириб деди, – Сенлар урушда қахрамонлик килганларинда мен хотинларингизни....

Бу гаплари менга ва қолганларга хам эшитилди. Раисни тепиб кетишди. Аслида иблис куркоқ, чироғ билан ухлайдиган одам бахиллиги қўзғаб шу гапни айтганди. Райсни аранг аскарларни оёғини остидан, тепкилардан қутқариб олишди. Бу воқеядан кегин, хар кайси аскар хотинларини қистовга олган. Мен хам хотинимни сўровга олдим. Ғаламис туш пайтида аёлларникига кирар экан, мен хам тушликда келсам дарвозани ёпиб танбалаб қўяр эдим, – деди хотиним. Райсни аскарлар қаерда кўришса урадиган бўлишди. Мен бориб ажратадиган бўлдим. Хафтада бир марта тушда уйимга райсни таклиф қилиб дераза олдига ўтқизардим. Иккаламиз ошхурлик қилиб, ароқ ичардик. Кейин мен ховлига чиқиб милтиқдан битта ўқ отар эдим. Шу кунлардан бирида милтиқни дераза томон мўлжалладим ва деразадан кўриниб турган Ориф калтани бошини орқасидан ўқ уздим. Ориф калта йиқилди. Кечаси бир халтага бошини ва қулларини, иккинчи халтада танасини, учинчи халтага оёкларини солдим.

Учта халтани отга осиб олиб Атри осма кўпригидан дарёга улоқтирдим. Осма кўприк дарёдан йигирма метр баланд эди. Ой ёрўғида бир халта эски тол дарахти томирларидан хосил бўлган камарга кириб кетди. Икки уч кундан кегин Орифни қидира бошлашди. Тўрт аскарни гумон қилиб тергов қилишди. Бир ой ўтиб суд бўлди. Очиқ суд хам уч хафта чўзилди. Мен отга миниб бориб қараб турар эдим. Якуний суд бўлди ва тўрталасига йгирма йилдан хукм ўқилди. Милиция бошлиғи ўрнидан турдида, у хам уруш қатнашчиси эди. -Булар айбдор эмас, қани жасад, – деди.

Мен чидолмадим. Тўхтанглар, – дедим-да, от билан айланиб дарёга тушдим. Камардан, илашиб қолган халтани олиб келиб суд раисини олдига ташладимда, – Мен ўлдирдим, -дедим. Халта ичида Ориф калтанинг боши ва иккита қўли бор эди.

Шунда мен йигирма йил қамалдим. Даволанай деб касал хонага келсам, Ориф калтани кўрдим, шунда хангу-манг бўлиб қолдим. Қон босимим бирдан кўтарилиб кетди.

Аслида Ориф калтанинг уғли врач бўлиб ишларди…


ОХИРАТИ КУЙГАН

1975 йил райком биносига чақириб, – Ишлиқ қишлоғида уруш даврида колхоз райиси бўлган ва уни ўлганини айтиб ўн киши ва йигирмата пионерларни бориши кераклигини айтишди. Пазик автобусчасига ўнта катта одам ва йигирмата галстукли, ўн уч, ўн турт ёшлик боллар билан Ишлиқ қишлоғига бордик. Автобусдан тушганимизда қишлоқда бирорта одамни кўчада кўрмадик. Жаноза ўқиладиган ҳовлига борганда ташқарда тўрта одам ва ичкарда туртбешта аёл бор эди. Болларни қўлига собиқ райсни орденмедалари тақилган ёстиқчалар беришди, олдиндан йигирмата бола орқадан ўн турт киши тобутни кўтариб қабристонга бордик. Қабристонда гўр ковланган, лекин гўрковлар йўқ эди. Биз ўзимиз жасатни кўмиб қайтик. Қишлоқа қайтканимизда, кўчаларида одамлар пайдо булди. Мен Фармацевтика институтини тугатган бир дўстимникига бордим. Мени уйига таклиф қилди. -Кирмайман, жанозадан келаяпман, нега қишлоқдан одамлар жанозага чиқишмади? – деб сурадим. Уруш вақтида эркакларни бир баракда, аёлларни бир баракда, болларни бир баракда жойлаштириб, уйларига боришга рухсат бермай кечаю-кундуз ишлатган. Хуллас қишлоқда концлагер қилган. Урушдан кейн хам қахрамонлик оламан деб халқни жуда кийнаган. Ўлигинг кўчада қолсин, – деб халк жанозасига бормади, – деди.


СЎНГГИ КУНЛАР

Еттинчи ноябрь. 1997 йил. Жума. Дадам стулда ўтириб, бироз пинак қилдиларда кегин дедилар, -. Уғлим, душанба куни эрталаб бешларда тайёр туринглар, шошиб қолманглар, ҳамма ҳамма ишларни босиқлик билан бажаринглар. Аёллар дод-вой қилмасинлар. Дунёга келиб, тангри берган умрда, инсонийлик бурчини бажариб ўтдим. Йигитлик бурчимни етти ярим йили ҳарбийда, унинг турт йилини жаҳон урушда утказдим. Дунё халқларини кул қилмоқчи бўлган фашистларнинг қирилишига уз ҳиссамни қўшдим, урушдан кейин ўзимни халқимга азоб бериб келаётган жиноий гуруҳларни йўқотишга қиришдим. Ўзим ёлғиз фарзанд бўлганим учун тўққизта фарзандни катта қилдим. Бироз сукунатдан кегин, -Сен мени икки аёл ўртасига қўяяпсан, – деб уларни исмини ҳам айтдилар.

Шанба куни Сойиб бобо келиб анча суҳбат қилишди. Кейин мен Сойиб бобони кузатиб қўйяётганимда,– Дадам душанба куни тонг соат бешда тайёр бўлинглар, деб айтилар, – дедим. Якшанба куни тўққизинчи ноябрда Сойиб бобо ёсин ўқидилар. Дадам икки марта ҳамомга кирдиларда, соч ва соққоларини олдирдилар. Кечқурун мен ёнларида қолгандим. Кечаси ўн иккилардан кегин уйғониб, Ошқозоним оғрияпти, – дедилар. Мен игна санчиб дори юбдим. О қандоқ яхши, ўзимни жуда ҳам яхши ҳис қиляпман, – деб мен билан икки соат гаплашиб кейин ухлаб қолдилар. Мен ҳам ухлаб қолган эканман. Соат бешда укам мени, уйғотиб, -Дадам нафас олмаяптилар, тезроқ укол қилинг, – деди. Лекин нафас ва юрак тўхтаган эди. Э худо, бу энг даҳшатли кун. Мен етим бўлиб қолган кунимя. Юрагим, қалбим дод деяр эди. Жаноза! Қанчалик даҳшат, қанчалик оғир, оёғинг остида ер йўқ, нафас олай десам ҳаво йўқ. Кўзим очик, ёруғ, аммо калбда қоронғулик, ҳеч нарсани кўрмаяпман. Кўзда ёш ҳам келмай қолди, – Дод, -деб бақира олмайсан ҳам, аммо калбимдаги фарёд эса кўксимни ёриб юборай дейди, ва бутун вужудимни портлатай дейди.

Жаноза ўқилди, тахта отга солиб дадажонимни охирги марта дарвозадан чиқариб, сўнгги марта йўлга ва абадий тупроқдан ясалган, туйнуги йўқ, эшиги йўқ уйга қўямиз, уйлари устида қалин тупроғдан том ёпамиз.

Ўктам Аҳмаджон сўрупга хўралган отамизни қуруққинаиш ерга ётқизгани ва боши остига ёстиқ ўрнига кесак қўйилганини кўриб, -Мени тўнимни тўшанг, енгларини ёстиқ қилиб қўйинг, – деб додлади, аммо бу мумкин эмас эди.



(фото из личного архива)


Дадажоним олдиларидан кетким йўқ. Умримни охиригача дадажонимни абадий уйқуларини қўриқлаб туришга тайёрман. Ҳар тонгда қабрдан хабар оламиз. Э! Дунё! Ўша дадам исмини айтган аёлларни қабри икки ёнларида. Узр сўрадим, жаноза кун шошиб жой танладик, шу ер тозароқ қуруқроқ ва дарахт ости эди. Тўрт беш ой ўтиб, шом арафасида эшигим олдида бир капалак қўнди, кичик ўғлим шиппакни олиб урмоқчи бўлди, мен ушлаб қолдим, аммо тегди шекилли учиб кетди. Эрталаб ишга кетаётиб йўлда Гулсора синглимни кўрдим. Ака, – деди синглим, – тушимда, дадам сизникидан чикиб кетдилар, ўнг елкаларида оёқ кийм изи бор эди, нима экан бу?

Кечаги воқеани синглимга айтиб бердим. Болада тушунмайди, – деб қўйди синглим. Дадажон узр, болларимга ўргатмаган эканман, – дедим. Дадам ўлганларидан кейин, деярли ҳар куни боболар тушимга кирар эдилар. Қадимий баланд миноралар, ер остида пишиқ ғиштдан ишланган йўллар, қадимий сағанали қабрлар. Устиларида бухорий тўнлар, чап ёнларида осилган қилич ва салла боғлаган боболар тушимга кирар эдилар.




(фото из свободного ресур)


Дадам ўн икки ёшда, онам беш ёшда етим қолганлар. Мен улардан боболарим, бувиларим қабирлари ҳақида сўрамаган эканман. Онажонимга кўрган тушларимни айтиб берганимда.– Тушингизга кирган боболарни бири дадангизни дадалари, МирзоТурсун бобо, бирлари дадангизни боболари, – Хакимбек Мирзо, – дедилар онам. Қабр тошга боболаринг исмини ёзсанг аждодлар руҳлари тинчланади, дедилар. Кегин билсам бу минорали қабристон Бухородан экан. Дадамни қабр тошларига отларини ва боболарининг исмларини қўшиб ёздирдим, шундан сўнг бу боболар тушимга кирмай қўйишди.


ЖОСУС ИЛЛИАДИ

1977 йилдан мен вилоят болалар касалхонасида ишлардим. Иллиади Ғузор райони РТСда бошлиқ эди. Халқ Иллиядини жосус деб гапириб юришар эди. Кейин Иллиадини Муборак горкомининг биринчи котиби лавозимига тайнлангандан сўнг давлат қулашига оз қолипди-да, деб хулоса қилдим. Бироз утиб Илиади Қарши шаҳрининг гаркомини биринчи котиби бўлди. Навбатчилигимда саккиз ёшлик қизчани операция қилдим, операциядан чиққанимдан сўнг бу рус аёл ҳаммани ҳақорат қилиб турган экан. Бу ўша операция бўлган қизчанинг онаси. Мен бу хотинни жанжал қилгани учун чиқариб юбордим. Эртаси кунида бош врач мени чақириб, –Гаркомдан Иллиади сизни сўради, тез борар экансиз, – деди. Горкомга борганимда кечаги рус аёли котиба экан, мени кўрган заҳоти Иллиади олдига кириб чиқдида, менга қараб , -Заходи, -деди. Раҳмат тебе, – дедимда, Иллиади олдига кирдим ва биринчи марта жосуснинг кўзларига термилиб турдим. Ты почему обижаешь гаркомских работников, – деди Иллиади сансираб. Мен ҳам тикилиб кўзларига қарадимда сансираб,– Ты сам правильно воспитывай своих сотрудниц, – дедим. Ладно идите, – деди Иллиади. Уч, тўрт ойдан кейин Экономическая газетада

Возрастное ограничение:
12+
Дата выхода на Литрес:
29 ноября 2021
Дата написания:
2020
Объем:
170 стр. 67 иллюстраций
Правообладатель:
Автор
Формат скачивания:
epub, fb2, fb3, ios.epub, mobi, pdf, txt, zip

С этой книгой читают