Читать книгу: «Dil hökmdarlığına səyahət», страница 2

Əsas və köməkçi nitq hissələri

Əsrlər keçmişdi. Azərbaycan diyarında 6 böyük şahlıq və onlara yaxın yerləşən kiçik ərazilər formalaşmışdı. Kiçik ərazilər şahlıqların əkin-biçin sahələri idi. Bu ərazilər də 6 şahlığın hamısına məxsus idi. Azərbaycanın idarəçisi və böyüyü – Dil bu barədə fərman vermiş, qanun imzalamışdı. 6 böyük şahlığın adı, bayraqları, hərəsinin kiçik ordusu və Dilin qayda-qanunlarına tabe olan ədalətli idarəetmə üsulları var idi. 5 köməkçi ərazi isə 6 şahlıqda yaşayan xalqların rifahına, sülh və əmin-amanlıqda yaşamasına xidmət edirdi.

Ölkədə firavanlıq, bolluq hökm sürürdü. İstənilən şah icazə ilə bu ərazilərdə növbə ilə əkinçilik, maldarlıq işləri ilə məşğul olurdu. Şahlıqların adı bir-birindən fərqli və qəşəng idi. İsim, Sifət, Say, Əvəzlik, Feil və Zərf. Köməkçi ərazilər Qoşma, Bağlayıcı, Ədat, Modal sözlər, Nida. Bu adları şahlıqlara və köməkçi ərazilərə Dil – qocaman hökmdar özü vermişdi. 6 şahlığın sakininin hər il ölkədə keçirilən səsvermədə iştirak hüququ var idi. Onların şahlığında yaşayan hər insanın da öz adı, sözlərin isə leksik və qrammatik mənası olurdu. Bu sözlərin hər biri azad, müstəqil idi. Köməkçi ərazilərin isə qoruyucu sahibləri, sakinlərinin adları olsa da, onların azadlığı şahlardan asılı idi. Bu ərazilərdə yaşayan insanlar əkinçilik, maldarlıqla məşğul olur, şahlıqların əhalisinə kömək edir, onlardan asılı olurdular. Köməkçi ərazilərdəki bütün sözlərin yalnız qrammatik mənası var idi.

İsim

Hə, balaca dostlarım, indi sizə kimdən deyim, kimdən danışım, Azərbaycan torpaqlarında İsim adlı şahlıqdan və onun şahı İsimdən. Dil hökmdarının böyük oğlu İsmin altı oğlu vardı. Bu oğlanların hər biri öz mərdliyinə və cəsarətinə görə seçilirdi.

Adlıq oğlanlardan ən böyüyü və müdriki idi.

İkinci oğlanın adı Yiyəlik idi. Yiyəliyin xoşuna gələn nə vardısa, özününküləşdirməyə çalışırdı.

Yönlük – 3-cü oğul ən çox səyahət etməyi sevərdi. Hər gün qəsrdən çıxar, sadə xalqın içində dolaşardı. Axşamlar saraya qayıdanda gördüklərini qardaşlarına danışar, yeni tanış olduğu bilik və peşələri onlara öyrədərdi.

4-cü oğulun adı Təsirlik idi. Təsirlik kitabları çox sevirdi. Müəllimləri onun çox bacarıqlı natiq olduğunu deyirdilər. Təsirlik danışanda səsinin ahəngindən, seçdiyi gözəl sözlərin təsirindən hər kəs diqqətlə onu dinləyirdi.

5-ci oğul Yerlik ölkənin hər yerində baş verən hadisələrdən xəbərdar olmağı sevirdi. Harada, kimdə, nədə nə yenilik olsa, hər kəsdən qabaq orada olmağa, bilməyə can atardı.

Sonuncu, ən balaca 6-cı oğul Çıxışlıq idi. O, hamıdan balaca olsa da, hər kəsə kömək etməyə çalışar, bütün çətin vəziyyətlərdən çıxış yolu tapar, müdriklərlə məsləhətləşərdi.

Dil hökmdarının oğlu İsmin sehirli gül bağçası var idi. İsim hər zaman şah olmağına baxmayaraq oğlanlarını başına toplayar, bu sehirli bağçada çalışardılar. Beləcə, bağçasının sehrindən və bağçada olan söhbətlərdən şahlıqda heç kimin xəbəri olmazdı.

Bir gün şah oğlanlarına xüsusi nökərlər vermək istəyir. Onları hüzuruna çağırtdırır. Birinci böyük oğul gəlir. Atasının qarşısında təzim edərək heç bir nökər istəmədiyini və bütün işlərini özü görmək istədiyini bildirir. Atası oğluna:

– Sən şahzadəsən. Nökər ağasına köməkdir, – deyir.

Adlıq gülümsünərək:

– İnsanın köməyi də, nökəri də, ağası da özüdür, şahım, – deyir.

Şah bu sözlərdən sonra böyük oğluna heç nə demir.

İkinci oğul Yiyəlik də atasının qarşısında təzim edir və deyir:

– Ata, mənə dörd nökər ver. Onların adları In, İn, Un, Ün olsun. Atası təəccüblə oğluna baxıb soruşur.

– Niyə, oğlum? Bu adlar qəribə gəlmirmi sənə?

Yiyəlik gülərək sözünə davam edir:

– Əsla yox, atacan. Sahiblənmək gözəl hissdir. İnsanı güclü edir. Sarayın qapısı, həyatın mənası, atanın oğlu olması kimi. Yiyəsi, sahibi olmayan hər şey ortalıqda məhv olar.

Şah oğluna dörd nökər verilməsini əmr edir. Yönlük atasının hüzurunda təzim edərək onu salamlayır:

– Atacan, bilirsən, hər gün ətrafdakı torpaqlara, kəndlərə, meşələrə, başqa şəhərlərə səyahət etməyi, sadə insanlarla, tacirlərlə, müdriklərlə söhbətləşməyi çox sevirəm. Səndən cəmi 2 nökər istəyəcəm. Bu nökərlərin adını “A” və “Ə” qoyacam. A adlı nökərim mənə anamı və səni, Ə adlı nökərim həmişə ədalətli olmağı xatırlatsın. Çünki ata-anaya, ana vətənə qoyulan hörmət insana hər zaman ədalətli olmağı öyrədir. Şah bu oğlunun da sözlərinə sevinib ona iki nökər ayırır.

4-cü oğul Təsirlik irəli gəlir:

– Qoy, nökərim Azərbaycan torpağında onun ana dilində olan hərflərdən 4-ü ilə adlansın. Atacan, mən də 4 nökər istəyirəm. Anam mənə həyat verib. Ana dilimizdə olan bu hərfləri çox sevirəm.

Şah oğlundan soruşur:

– Bu hansı hərflərdir?

Təsirlik təzim edir:

– I, İ, U və Ü.

– Niyə bu hərfləri seçirsən?

Təsirlik başını qaldırmadan əlini sinəsinə qoyub danışmağa başlayır:

– Qibleyi-aləm, əziz atam, dilimizdə “I” hərfi ilə başlayan söz yoxdur, nökərimin adı olsun. Çünki nökər sədaqəti ilə ağasının kölgəsi ola bilər. Mənim olmadığım yerdə adımı qoruyub saxlaya bilər. “İ” hərfi ona görə ki nökərin ən əsas vəzifəsi itaət etməkdir. Qoy, ikinci nökərim hər istəyimi və əmrimi itaət edərək sorğu-sualsız yerinə yetirsin, “U” ona görə ki, bu nökərim mənə ən çox sevdiyim göy cismlərini xatırlatsın. Nə qədər zirvələrə qalxsam da, mənə xatırlatsın ki, göylər qədər ucalıqda ulduzlar qədər gecəni işıqlandıra biləcək gücə sahib deyiləm. Dördüncü nökərimsə “Ü” olsun. Onu belə çağıracağam. Həyata insanı bağlayan ürək kimi daim çalışmaq lazım olduğunu xatırlatsın.

Atası oğlunun istəklərini qəbul edərək ona da dörd nökər verir və adlarını da “I”, “İ”, “U”, “Ü” qoyur.