Читать книгу: «Си Цзиньпин: классикалык цитаталар жана сюжеттер. Экинчи китеп», страница 5

Түйшөлткөн нерсе элдин аздыгы эмес, өлкөдө адилеттиктин жоктугу; кооптонтурган нерсе байлыктын жетишсиздигинде эмес, өлкөнүн тынч эместигинде.

Цитата «5-чакырылыш Борбордук Комитеттин XVIII Пленумунун духун ар тараптуу жактыруу боюнча облустук административдик борборлордун партиялык катчыларынын деңгээлиндеги улук партиялык кызматкерлердин тематикалык семинарында сүйлөгөн сөзүндө» жана бир катар башка иштерде келтирилген

ТҮШҮНДҮРМӨ

Өнүгүүнүн жаңы идеологиясы өнүгүүнүн пайдасын эл арасында адилет бөлүштүрүүнү, башкача айтканда, негизги орунду карапайым калкка ыйгарган өнүгүү идеяларын такай карманууну, ошондой эле туруктуу жетишкендикти талап кылууну практикага киргизүүнү, ошондой эле бүткүл коомдун жыргалчылыгынын формулировкасын сунуштайт. Си Цзиньпин кытай коомунун бир нече миң жылдар мурун пайда болгон жалпы идеалдарын билдиргиси келип, Конфуцийдин атактуу сөзүн келтирди: «Кооптонуу – элдин аздыгында эмес, өлкөдө адилеттүүлүктүн жоктугунда; Мени түйшөлткөн нерсе – байлыктын аздыгы эмес, өлкө тынчыбай жатканы», ошондой эле Мэн-цзынин атактуу накыл сөзү: «Ата-энеңерди сүйүп жатып, башкалардын ата-энесин да сүйгүлө, өз балдарыңызды сүйүп жатып, башкалардын балдарын да сүйгүлө». Кошумчалай кетсек, Си Цзиньпиндин сүйлөгөн сөзүндө «Ли цзи» («Такыбалык жөнүндө эскертүүлөр») китебинин «Ли юн» («Ырым-жырымдарды колдонуу») бөлүмүндөгү «орточо бакубатчылык» жана «чоң биримдик» деген түшүнүктөр бул максатта көп колдонулат.

Жалпыга бирдей орточо жыргалчылык коомун куруу коомдун бардык катмарларынын жыргалчылыгын камсыз кылат, «байлар сансыз байлык топтогон кезде, кедейлер топон жейт» сыяктуу кубулуштарга орун жок болгон учурда жалпы адамзаттык жыргалчылыкка карай ар бир адамдын бекем кадамын аныктайт. Азыркы учурда айыл-кыштактагы жакырлардын арасында жакырчылыкты жоюу барган сайын актуалдуу маселеге айланууда.

Учурдагы саясатка ылайык калктын бир катар өзгөчө топтору аныкталды, анын ичинде 1,4 миллион социалдык аялуу жарандар, 150 миллиондон ашык 65 жаштан ашкан карылар, 200 миллиондон ашууну шаарларда жана айылдарда аз квалификациялуу жумуштарда иштеген райондун борборлорундагы айыл тургундары түзөт, 8 миллиондон ашык окуу жайларынын бүтүрүүчүлөрү ишке орношууга муктаж.

Бул топторго ошондой эле кирешенин кепилденген деңгээлин жана социалдык кепилдиктерди камсыз кылуу талап кылынат, аларга карата саясаттын эң маанилүү багыттарын аныктоо жана социалдык системаны өркүндөтүү зарыл, бул топтордун күтүүсүн жөнгө салуу, көбүрөөк мүмкүнчүлүктөрдүн теңдигине көңүл буруу керек, берилген социалдык камсыздоонун негизги деңгээлин камсыз кылуу үчүн күч-аракет жумшоо керек. Калктын бул топтору конкреттүү кыйынчылыктарды баштан кечирүүдө, ошондуктан мамлекет бул көйгөйлөрдү чечүүгө жардам берүүнүн жолдорун табууга, жаш балдарды, студенттерди окутууга, жумушчуларга эмгек акы төлөөгө, оорулууларды дарылоого, карыларга кам көрүү, муктаж болгондор турак-жай менен камсыз болушу, алсыздар колдоого алынышы керек. Дал ушул багыттар боюнча тынымсыз жаңы натыйжаларга жетишүү, адамдык потенциалды ар тараптан өнүктүрүүнү стимулдаштыруу, бүткүл элдин жалпы жыргалчылыгын камсыз кылуу зарыл.

ОРИГИНАЛ

Цзиши Чжуаньюйга кол салууну чечти. Жань Ю менен Цзи Лу Кун-цзыге барып: «Цзиши Чжуаньюй мамлекетине жортуул кылууну көздөп жатат», – дешти.…………..

Кун-цзы айткан: «Цю! Асыл эр адамдар өз чыныгы каалоолорун жашырып, шылтоолордун артында калгандарды жактырбайт». Мамлекетти же көп балалуу үй-бүлөнү башкарып жаткандар элдин аздыгынан эмес, өлкөдө адилеттүүлүктүн жоктугуна тынчсызданышат деп уктум; кооптонуу байлыктын жетишсиздигинде эмес, өлкөнүн тынч эместигинде. Адилеттүүлүк болгондо эл жакырчылыкта болбойт; жалпы элдик гармония өкүм сүргөндө эл өлкөдөн чыкпайт; өлкө тынч болгондо, башкаруучуга коркунуч жок болот. Эгер Цзиши үчүн ушундай болгон болсо, анда багындырылбаган алыскы жерлердин жашоочулары маданият жана изгилик аркылуу өздөрүнө тартылышмак. Элди ушинтип тартса тынчтык орнойт.

«Лунь Юй» («Ой жүгүртүүлар китеби»), «Цзиши» бөлүмү («Цзи мырза»)

КОММЕНТАРИЙ

«Лунь юй» трактатынын «Цзиши» бөлүмүндө мындай деп жазылган: Цзиши, үч ири аристократиялык үй-бүлөнүн биринин өкүлү («Лу мамлекетинин үч түркүгү»), ал мамлекетте негизги административдик кызматтарды ээлеген. Лу, көз каранды Чжаньюй мамлекетин басып алууга даярданган. Жань Ю менен Цзи Лу Конфуцийге бул кабар менен келишкен. Натыйжада алар менен Конфуцийдин ортосунда диалог пайда болуп, анда Конфуций минтип айткан: «Мени тынчсыздандырган нерсе – элдин аздыгы эмес, өлкөдө адилеттиктин жоктугу; кооптонуу байлыктын жетишсиздигинде эмес, өлкөнүн тынч эместигинде». Сөздүн мааниси мындай: «Тынчсызданууга элдин, жердин аздыгы эмес, бийликтин адилетсиздиги себеп болушу керек. Тынчсыздануунун себеби байлыктын жоктугунан эмес, эл арасында коопсуздук, кубаныч сезиминин жоктугунда болушу керек».

Конфуций «Чунцю» («Жаздар жана күздөр») доорунда жашаган, ал кездеги ханзаадалар чексиз бийликти пайдаланып, элдин жерин, мүлкүн уятсыздык менен тартып алып, коомдун жакыр жана бай катмарына бөлүнүшүн күчөтүп, элдин нааразычылыгын жараткан. Конфуций «өкмөттөгү адилеттик» «өлкөдөгү тынчтыктын» маңызы деп эсептеген. Башка жагынан алып караганда, ал «өкмөттүн адилетсиздиги» тымызын «өлкөдөгү баш аламандыктарды» пайда кылып жатат деп эсептеген. Ошол себептүү Конфуций «адилеттик өкүм сүргөндө эл кыйналбайт; жалпы элдик гармония өкүм сүргөндө эл өлкөдөн чыкпайт; өлкө тынч болгондо, башкаруучуга коркунуч жок болот». Чындыкты байкоонун тарыхый тажрыйбасына таянып, Конфуций карапайым калк арасында кеңири тараган коомдук турмуштун психологиясын ачык түшүнгөн – «бизди тынчсыздандырган нерсе элдин аздыгы эмес, өлкөдө адилеттүүлүктүн жоктугу».

Жыпар жыттуу жазгы токойдо былтыркы жалбырактардын ордуна жаңы жалбырактар өсүп жатат, тез аккан суунун агымында аккан толкун басаңдап, кийинки толкундарга орун бошотот.

Цитата «Бүткүл кытайлык партиялык мектептин жумушчу чогулушунда сүйлөгөн сөзүндө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Дал акын Лю Юйсинин поэтикалык саптарында сүрөттөлгөндөй, эскинин ордуна жаңынын келиши табигый көрүнүш. Партиянын ишинде ырааттуулук жана өнүгүү болууга тийиш, партиялык жетекчи кызматкерлердин муундары жалпы иш үчүн күрөштүн эстафетасын жаңы муунга тапшырып, бири-биринин жолун жолдоого тийиш.

Си Цзиньпин жетекчи партиялык кадрларды даярдоого жана тарбиялоого зор маани берет. Татыктуу жетекчи партиялык кызматкерди даярдоо үчүн биринчиден, өзүнүн аракети, экинчиден, партия жүргүзүп жаткан тарбияга таянуу керек деп айткан кезинде. Жаш лидерлик партиялык кызматкерлерди даярдоо боюнча Си Цзиньпин өзүнүн «таланттуу кадрларды даярдоо ыкмасын» сунуштады. Бул ыкма «бүчүрдү жерде көпкө сактоону», башкача айтканда, партия мүчөсүн «жамгыр жана шамал» менен сынап көрүү, турмуш-тиричилик жана эмгек шарты оор аймактардагы баштапкы уюмдарда иштөөнүн жеке тажрыйбасына ээ болуп, стресстин шарттарында кечиктирилгис жана маанилүү милдеттерди аткаруунун натыйжасында бышып жетилүү. Ушундай даярдыктын аркасында гана партиянын мөчөсү реформаны жана өнүгүүнү кадыресе шарттарда ишке ашыруунун практикалык ишин жүргүзүүдө жоопкерчиликти жогору сезе алат.

Си Цзиньпин баштапкы уюмдарда көп жылдардан бери иштеп, ар кайсы мезгилде айылдык партиялык ячейканын катчысы жана уезддик партиялык комитеттин катчысы кызматтарын аркалаган. Анын артында жазуучу Цзя Дашань менен болгон аңгемелешүүлөрү, анын эл жана мамлекет үчүн басып өткөн өмүр жолун иллюстрациялаган «баштапкы партиялык уюмдардагы иш жөнүндөгү» көп сандаган кептер бар. Си Цзиньпин өзүнүн жаш кезин эстеп: «Тоолор менен айылдардагы ошол жети жылдык оор турмуш мени абдан бекемдеди», – деп кусалык менен белгиледи. Мына ушундай тажрыйбанын негизинде ал: «Биз кыраакылыгы, потенциалы жана өнүгүү перспективасы бар жаш партиялык кызматкерлерге оор жүктү жүктөөгө батынышыбыз керек жана аларды сыноолордун тигелинен системалуу түрдө алып барышыбыз керек» деген талапты коюп жатат.

ОРИГИНАЛ

Кокусунан кайтыш болгон достордун кайгысы тууралуу эки теңдешсиз ыр саптарыңызды окуп, жан дүйнөмдө терең кайгы пайда болду, аны мен өзүмдүн чакан поэмамда чагылдырдым.

Бул дүйнөдө эски достор азайып, кошок ырлары гана көбөйүп баратат деп кыйкырып жаткандын эмне кереги бар.

Жыпар жыттуу жазгы токойдо былтыркы жалбырактардын ордуна жаңы жалбырактар өсүп жатат, тез аккан суунун агымында аккан толкун басаңдап, артынан аккан толкундарга орун бошотот.

Байыркы замандан бери ар кандай кайгылуу окуяларга орун бар, бирок көз жаш менен эмнени өзгөртүүгө болот?

«Лю Юйси», «Ле тянь цзянь ши шан вэй чжи, лунь ши, мэй шу сан цзюнь цзы, се ю шэнь фэнь, инь чен ши ши жана цзи» («Мага жиберген кайгы тууралуу ырлар үчүн ыр саптары үчүн ыраазычылык») акын Ле Тянь дүйнөдөн мезгилсиз кеткен үч асыл адам боюнча – Шан Вэйчжи, Лунь Ши, Мэй Шу»), Тан доору

КОММЕНТАРИЙ

Ырдын аталышында айтылган «Ле тянь» («Асманда кубануу») аты Бо Цзюйи акындын псевдоними. Ырдын аталышындагы «цзянь ши» деген сөз айкашы «окууга жөнөт» дегенди билдирет. Ырдын аталышынан жана биринчи саптарынан эле үч эң жакын досунун биринин артынан бири өтүп кеткенине таң калган Бо Цзюйи эки поэтикалык шедевр жаратып, аны досу, акын Лю Юйсиге тапшырганын көрүүгө болот. Бул ырларды окугандан кийин, Лю Юйси, өз кезегинде, ыраазычылык белгиси катары, жогоруда берилген ыр менен жооп жазды.

Дарыянын тез агымында алдыдагы аккан толкундар жайылып, кийинки толкундарга орун бошотот. «Өткөн жылдагы жалбырак» жана «алдыга чуркоо толкуну» деген сөз айкаштары мурунку муундарды жана өтүп кеткен досторду көрсөтүшү мүмкүн, же алар өткөн иштерди да көрсөтө алат. «Жаңы жалбырактар» жана «артынан келген толкундар» жаңы муундарды, же жаңы нерселерди да билдириши мүмкүн. Акын бул жагдайга жана жанрга мүнөздүү ачуу, жоготуу сөздөрүнөн качкан, тескерисинче, жашоого оптимисттик көз карашты билдирген. Ырдын үчүнчү сабы: «Жыпар жыттуу жазгы токойдо жаңы жалбырактар былтыркы жалбырактардын ордуна өсүп чыгат, тез аккан суунун агымында аккан толкун басаңдап, артынан аккан толкундарга жол ачат» деген Лю Юйсинин философиялык көз караштары чагылдырылат. Жалпы мааниси мындай: жазда көп нерселер ойгонуп, кайра жаралат. Бак-дарактар жыпар жыттанып, жаш жалбырактар гүлдөп, эски жалбырактарды мүмкүн болушунча тезирээк толук түшүүгө шарт түзөт.

Заманга жараша бир ишти колго алып, шартка жараша натыйжага жетишүү жана нерселердин табиятын билүүдөн пайда алуу.

Цитата «Интернет коопсуздугу жана маалыматтык технологияларга өтүү боюнча семинардагы сөздө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Интернет коопсуздугу жана маалыматтык технологияларга өтүү боюнча семинарда сүйлөгөн сөзүндө Си Цзиньпин жергиликтүү өзгөчөлүктөрдү эске алуу жана жалпы тенденцияны ээрчип, эффективдүү иш-аракеттердин жана натыйжаларга натыйжалуу жетишүүнүн маанилүүлүгүн көрсөтүү үчүн Хань Фэйцзинин жогорудагы билдирүүсүн келтирди. Башкача айтканда, Кытайда интернетти илгерилетүү жергиликтүү өзгөчөлүктөрдү эске алуу менен ишке ашырылып, жалпы тенденцияга ылайык жылып, жалпы кабыл алынган логиканы карманууга тийиш. Бир жагынан алганда, Кытайдын интернет коомчулугу 800 миллионго жакын адамды түзөт, бул өлкөдөгү интернетти өнүктүрүү үчүн өзгөчө артыкчылык болуп саналат. Экинчи жагынан, экономикалык өнүгүүнүн реалдуулугу жаңы кыймылдаткыч күчтөрдү талап кылат жана бул жагынан алганда, Интернет абдан маанилүү ролду ойной алат.

Си Цзиньпин маалыматтык технологиялардын маанилүүлүгүнүн өсүп бараткан системаны түзүү тенденциясын чындап эле алдын ала көрө билген жана натыйжада Борбордук Комитетти анын ичинде Интернет күчүн түзүү стратегиясынан баштап, «Интернет+» программасына чейин жана андан ары өлкөнү санариптештирүү боюнча глобалдык стратегияга чейин бир катар маанилүү демилгелерди жеке өзү жетектеген. Ошентип, санариптик экономиканын өнүгүү процесси жаңы бийиктиктерге тез көтөрүлүү үчүн эбегейсиз жана күчтүү канаттарды алгансыйт. Мамлекеттик деңгээлдеги бул масштабдуу чечим жыл сайын 11-айдын 11-күнүндө өткөрүлүүчү «11.11», б.а. 11-ноябрда арзандатуу майрамынын алкагында акциялар боюнча интернет-сатуулардын дайыма жаңыланып турган жазууларында өзүнүн көрүнүшүн тапты. Бул рыноктун катышуучуларынын күн сайын 10 миңден ашык компанияга көбөйүшүнүн, коомдогу «новаторлордун» популярдуулугунун жана Кытайдын ИДПсындагы санариптик экономиканын үлүшүнүн тынымсыз өсүшүнүн аркасында мүмкүн болду. Интернет тармагынын өндүрүштүк потенциалын бошотуу экономикага инновацияларды киргизүүгө жана өнүгүү процессинин принципиалдуу жаңы деңгээлге өтүшүнө күчтүү таасир этиши мүмкүн.

ОРИГИНАЛ

Ошондуктан Лао-цзы: «Канчалык ары барсаң, ошончолук аз билесиң» дейт. Бул аң-сезим алыска бурулган мезгилде, жакын жердеги нерсе көрүнбөй калат дегенди билдирет. Ыйык даанышман тынымсыз иш-аракеттерди жасабайт, бирок ошол эле учурда билимге ээ болот. Ошондуктан, Лао-цзы: «билимге умтулбайт, бирок баарын билет» дейт. Ушуну менен ар тараптуу көрүүгө ээ болот, ошондуктан Лао Цзы мындай дейт: «Бир нерселерди көрбөй туруп, алардын маңызын көрө билет. Андан тышкары, жагымдуу учурда иш-аракет кылуу, натыйжага жетүү үчүн жагдайларды колдонуу жана нерселердин табиятын билүү аркылуу пайда алуу жетиштүү, ошондуктан Лао-цзы мындай дейт: «аракет кылбайт, бирок ийгиликке жетишет».

Хань Фэйцзы, «Хань Фейцзы» трактаты, «Юй лао» бөлүмү («Лаоцзи окууларын түшүнүү»), «Чжанго» мезгили («Согушчу падышалыктар»)

КОММЕНТАРИЙ

Хань Фэй-цзы «Лао-цзынын окууларын түшүнүү» деген бөлүмүндө Лао-цзынын идеяларын тарыхый окуялар жана элдик уламыштар түрүндө баяндайт. XVII бөлүмдө мындай деп айтылат: «Короодон чыкпай эле, Асман асты империясы менен таанышууга болот; терезеден карап туруп, табигый Даону көрө аласыз. Канчалык алыс кетсең, ошончолук аз билесиң. Демек, олуя билимге барбайт, баарын үйрөнөт. Ал нерселерди көрбөй туруп, алардын маңызын көрөт. Аракет кылбайт, бирок ийгиликке жетет». Башкача айтканда, үйдүн дарбазасынан чыкпастан, ыйык акылман Асман асты империясында болуп жаткан окуялардын мүнөзү менен таанышат. Терезеден карап туруп, табияттын мыйзамдарын түшүнөт. Үйдөн канчалык алыс болсо, чындык ошончолук азыраак ачылат. Ошондуктан ыйык даанышманга билүү үчүн аракет кылуунун кереги жок. Түшүнүү үчүн көрүүнүн кереги жок. Ийгиликке жетүү үчүн эч кандай аракет талап кылынбайт.

Бул абал нерселердин жана кубулуштардын өнүгүүсүнүн объективдүү мыйзамдарын аңдап билүү аркылуу ишке ашат. Хань Фэй-цзы Лао-цзынын «аракет кылбоо аркылуу бүтүрүү» принцибин чечмелөөдө мындай деп жазат: «Ыңгайлуу убакта аракет кыл, натыйжага жетүү үчүн шарттарды колдон, нерселердин табиятын билүүдөн пайда көр, ошондуктан Лао-цзы мындай дейт: «аракет кылбайт», бирок ийгиликке жетет». Билдирүүнүн цитатасында «жакшы убакта» деген сөз айкашы «заманга ылайык» деген сөздөр менен, ал эми «жагдайдан пайдаланып» деген сөз «шартка жараша» деген сөздөр менен берилген. Бул колдонуу убакыт, жагдайлар жана жасалган иш-аракеттердин ортосундагы себептик байланышты көрсөтөт. Билдирүүнүн мааниси төмөнкүдөй: эгерде сиз нерселерди өз убагында жана объективдүү шарттарды эске алуу менен ишке ашырсаңыз, ошондой эле нерселердин мүнөздүү сапаттарын колдонсоңуз, анда сиз каалаган натыйжага жетише аласыз, ал жалпысынан аракетсиздик аркылуу «жетишүү» деп аталат.

Ааламдык сүйүүнүн аркасында гана Асман асты империясында тартип башталат, өз ара жек көрүүнүн натыйжасында тартипсиздик пайда болот.

Цитата «Глобалдык интернеттин көйгөйлөрү боюнча II эл аралык конференциянын ачылыш аземинде сүйлөгөн сөзүндө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Си Цзиньпин глобалдык интернет башкаруу системасынын контекстинде Мо-цзынин атактуу сөзүн келтирип, «Жалпы кайыкта жана жалпы экономиканы башкарууда өз ара ишеним көрсөтүп, эки тарапка пайда алып келүү керек» деген концепцияны алдыга койду. Интернеттин тез өнүгүшү «жеңүүчү бардыгын ала турган нөл суммадагы оюндардын» актуалдуулугунун андан ары төмөндөшүнө алып келди. Интернет мейкиндиги мамлекеттер ортосундагы согуштун аренасына айланбашы керек, башка мамлекеттерди «демонтаждоонун» куралы болуп калбашы керек, өзгөчө укук бузуулардын жана кылмыштуулуктун очогуна айланбашы керек. «Өз ара жек көрүү менен баш аламандык келет», демек, кеңири диалог жана кызматташуу үчүн аянтча куруу, көбүрөөк байланыш жана өз ара аракеттенүү пункттарын, кызматташтыктын өсүү чекиттерин, өз ара пайдалуу жаңы сигналдык пункттарды түзүү зарыл. Ушундай саясат гана «универсалдуу өз ара сүйүү» менен айкалышып, глобалдык интернетти башкаруунун акылга сыярлык системасына негиз түзө алат.

Заманбап доордо, атүгүл жердин эң алыскы булуң-бурчтарында да, дүйнөнүн башка өлкөлөрү менен ыңгайлуу жана ыкчам байланышуу үчүн сизге интернетке кирүү гана керек. Интернет Aлибабанын казынасы болобу же Пандора кутучасы болобу бүткүл дүйнөлүк тармакты биргелешип башкаруу механизмин иштеп чыгуу маселесинде адамзаттын жалпы тагдыры жакшы эркти алдын ала аныктайбы, ошого жараша болот. Мына ушул ойлордун негизинде Си Цзиньпин Глобалдык Интернет боюнча II Эл аралык конференциянын ачылыш аземинде «Төрт принципти» – Интернеттеги негизги укуктарды сыйлоо, тынчтыкты жана коопсуздукту коргоо, ачыктыкты жана кызматташтыкты өнүктүрүү, баарына жагымдуу тартипти орнотууну сунуштады. Бул принциптер толугу менен Интернетти башкаруунун глобалдык системасында реформаларды алга жылдырууга багытталган.

ОРИГИНАЛ

Эгерде Асман асты империясында баары бири-бирин сүйсө, мамлекеттер бири-бирине кол салбаса, үй-бүлөлөр бири-бирине кысым көрсөтпөсө, анда уурулук, талап-тоноочулук токтойт, ал эми падыша менен вазирлердин, ата-баланын мамилесинде, берилгендик жана моюн сунуу мамилеси, кайрымдуулук жана сүйүү орноп, Асман асты империясында тынчтык өкүм сүрөт. Мамлекетти толук акылман башкаруучу башкарып турган болсо, эмне үчүн элди касташуудан тыйып, элди жалпы сүйүү жолуна багыттабайт? Ошентип, ааламдык сүйүүнүн аркасында гана Асман асты империясында тартип келип, өз ара жек көрүүнүн натыйжасында тартипсиздик пайда болот. Ошондуктан Мо-цзы мындай дейт: «Бул адамдарды ааламдык сүйүүнүн жолуна үйрөтпөй коюу мүмкүн эместигин түшүндүрөт».

Мо-цзы, «Мо-цзы» трактаты, «Цзянь ай» («Универсалдуу сүйүү») бөлүмү, 1-бөлүк», «Чуньцю» («Жаздар жана күздөр») мезгили – «Чжанго» («Согушуп жаткан падышалыктар») мезгили

КОММЕНТАРИЙ

«Универсалдуу сүйүү» философ Мо-цзынын окууларынын фундаменталдык концепциясын түзөт. Мо-цзы «Жаздар менен Күздөр» мезгили менен «Согушуп жаткан падышалыктар» доорунун түйүнүндө жашаган, ал мезгилде «тополоң өкүм сүрүп, каракчылар башкарып, болуп жаткан окуяларды токтотууга эч кандай жол жок» эле. Трактаттын автору баш аламандыктын келип чыгышы «жалпыга бирдей сүйүүнүн жоктугунда» деп эсептеген жана ошондуктан «жалпыга бирдей сүйүү жана өз ара пайда» идеясын Асман асты имперясында улуу тынчтыкты калыбына келтирүүнүн кепилдиги катары койгон. Асман асты империясын башкаруунун негизи – бул «жалпы сүйүү».

«Универсалдуу сүйүү» – бул ар бир адам бири-бирине жакын жана «универсалдуу сүйүүнү» башынан өткөрөт деп болжолдонгондуктан, айырмачылыктары жок бирдей сүйүү, аны белгилүү бир адамга, ошондой эле өз ара жакындыгына жана алыстыгына жараша ажыратууга болбойт. Мо-цзынын айтымында, «универсалдуу сүйүү» сезими адамдарды өзүңдөй сүйүүнү, адамдарга өзүңдөй мамиле кылууну талап кылат. «Ал берген сүйүү мээримдүү адамга кайтып келет. Ал келтирген пайда, пайда келтирген адамга кайтып келет». Баардык нерсе жана ар бир адам универсалдуу өз ара сүйүүсүн көрсөтүп, өз ара пайда алып келгендиктен, «жалпыга бирдей сүйүү – бул тартипти орнотуу» демектир. Тескерисинче, «Жамандык кылганга жамандыгы кайтып келет. Зыян келтирген адамга зыяны кайтат». Ар бир адам бири-бирине жамандык алып келгенде, мамлекетте баш аламандык пайда болот».

Абдан акылдуу башкаруучу шаарды түптөө үчүн түзөңдүү, түшүмдүү жана бай топурактуу жерлерди тандашы керек. Калктуу конуш тоого жанаша, оң жана сол тарабында аккан же токтоп турган суу болушу керек.

Цитата «ККП Борбордук Комитетинин шаардык курулуш боюнча жумушчу заседаниесинде сүйлөгөн сөзүндө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Си Цзиньпиндин айтымында, шаарларды өнүктүрүү экономикалык максаттарды гана көздөбөстөн, айлана-чөйрөнү жакшыртууга жана маданиятты өнүктүрүүгө багытталышы керек. Бирок, кээ бир жерлерде шаарды өнүктүрүү көп кабаттуу үйлөрдү жана темир-бетон конструкцияларын куруу, коомдук жайларды жашылдандыруу жана жайылып жаткан бак-дарактарды массалык түрдө алмаштыруу боюнча иштерди «четке түртүү» менен гана аныкталат. Анын үстүнө, кымындай да өкүнбөстөн, көлдөр имараттарды куруу үчүн кургатылат, натыйжада күн нурунда жылтылдаган көлдөрдүн суу беттери жана туманга капталган тоо силуэттери түрүндөгү шаардык кооздуктар экскаваторлор менен казылып, олуттуу шаарлардын экологиялык абалына зыян келтирет. Мына ушундай кайра жаралуулардын жүрүшүндө шаарлар таанылгыс болуп өзгөрөт, «чексиз деңиз айыл талаасына айланат», адырлар түздүккө, арыктар жолго айланат. Ошол эле учурда тоолор жана токойлор, көлдөр жана көлмөлөр жашоо чөйрөсүнүн ажырагыс органикалык бөлүгүн түзөт, бул дароо экономикалык пайда үчүн шаардын ден соолугуна зыян келтирүүгө жол берилгис.

Си Цзиньпин мисал катары Ханчжоу шаарындагы Сиху көлүнүн окуясын көп келтирет. Бардык тарыхый оош-кыйыштарды башынан өткөргөн Байди жана Суди дамбалары адамдарды шыктандырган маданий эстеликтер гана эмес, андан да көбүрөөк деңгээлде – шаарды өнүктүрүү концепциясын элестетет. Эгерде илгеркилер бул жерлерди кылдаттык менен кайтарышпаса, «Асманда жанат бар, жерде Сучжоу, Ханчжоу бар» деген сөз кылымдар бою кантип өтүп кетмек? Азыркы муун бул жөнүндө терең ойлонушу керек.

ОРИГИНАЛ

Байыркы убакта башкаруучу Хуань-гун Гуань Чжунга: «Биз башкаруучу борборду куруу үчүн жерди кантип эң жакшы тандай аларын билгибиз келет?» – деп сураган. Буга Гуань Чжун мындай деп жооп берген: «Мага, татыксызга, канчалык деңгээлде билүү берилгендигин билбейм, бирок басып алган жерлерге падышалык кыла алгандардын акылмандыгы бар. Абдан акылдуу башкаруучу шаарды түптөө үчүн түзөңдүү, түшүмдүү жана бай топурактуу жерлерди тандашы керек. Калктуу конуш тоого жанаша, оң жана сол тарабында аккан же токтоп турган суу болушу керек. Шаардын чегинде чоң дарыялардан суу алып келүү үчүн каналдар курулат……»

«Гуан-цзы» трактаты, «Ду ди» бөлүмү («Жерден пайдалануу»)

ТҮШҮНДҮРМӨ

«Гуань-цзы» трактатынын «Ду ди» («Жерден пайдалануу») бөлүмү суу ресурстарын башкаруу боюнча идеяларды көрсөтүүгө арналган. Ци башкаруучусу Хуань-гун менен болгон маегинде ойчул Гуан-цзы: «Жакшы башкаруучу эң оболу өлкөнү беш кырсыктан арылтышы керек, анын эң чоңу – суу стихиясынан келүүчү кырсыктар» деген насаатын айтып, андан кийин тиешелүү ченемдик укуктук актылардын жана чаралардын бүткүл комплексин сунуш кылат.

Тактап айтканда, Гуан-цзы суу ресурстарын пайдаланууда жеңилдик факторун толук эске алуу менен шаарларды курууну сунуштап, мындай дейт: «Толугу менен акылман башкаруучу түзөңдүү, түшүмдүү топуракта жайгашкан жерлерди тандашы керек. Калктуу конуш тоого жанаша, аккан же токтоп турган суулардын ортосунда болушу керек». Түп нускада сөздөрдүн үстүнөн ойноо колдонулат: «жайлаштыруу» деген сөз «жанаша болуу», «кошуна болуу» деген сөз менен үндөш болуусу абзел. Жалпы түшүнүк акылдуу башкаруучу шаар курууда рельефи тегиз, топурагы берекелүү, жаратылыш тартуулаган жерлерди тандашы керек дегенди билдирет. Калктуу конуш суу менен камсыз кылуу үчүн сол жана оң тарабында дарыялар, көлдөр же башка суу объектилери тургандай кылып тоого жакын жайгашууга тийиш. Гуан-цзи ошондой эле шаарларда дарыяларга туташтырылган суу канал системаларын курууну сунуш кылат.

Мындан тышкары, трактаттын аталган бөлүмүндө төмөндөгүлөр сунушталат: «Жер участогунун ичинде шаардын өзү төшөлгөн, шаар сырткы чек менен курчалган, анын боюнда топурак коргон орнотулган болушу керек. Коргон бийик топурак жээктен түзүлүп, жерге арыктар казылат. Андан ары ойдуң жерлерге суу өткөрбөй турган дамбалар курулат, андан кийин гана шаарды ишенимдүү корголгон деп эсептөөгө болот. Топурак коргондун үстүнө тикенектүү бадалдарды отургузуу керек, алар бири-бирине кошулуп, коргонду бекемдейт». Башкача айтканда, шаардын чегинен тышкары шаарды суу ташкындарынан ишенимдүү коргоону камсыз кылуу үчүн сууну коргоочу дамбаларды куруу, суунун нугун буруучу каналдарды казуу жана башка курулуштарды кароо зарыл.