Читать книгу: «Fərdi effektiv sürətli oxu», страница 2
tələbələr bu texnikanın dərsini alırlar.
Sonrakı elmi araşdırmalar göstərdi ki, göz bir silueti, yəni bilinən bir sözü saniyənin yüzdə biri sürətiylə görür və anlayır. Hətta kəlmə pozuq olsa belə! Nəhayət, son 2-3
ildir sağ beyin ilk olaraq hərəkətə keçərsə, sonrakı sol be-yinli sürətli oxumanın daha cəld olduğu önə sürüldü.
Digər yandan daha bir tapıntı da
Oxuma: Gözün
mətn üzərində
sürətli oxuya yeni səviyyə qazandırdı.
sürüşərkən
Kino ilk çıxanda pərdə çox kiçik idi və
kəlmələrin şəklini
çəkilişlər o kiçik sahəyə sığacaq şəkildə
çəkib beynə
aparılırdı. Çünkü gözün başı çevirmə-
yollaması, beynin
bu simvolları
dən ancaq bu qədər sahəni görə biləcəyi
anlamlandırması
sanılırdı.
dır.
23
1950-ci illərdə psixoloqların “qavrayış ərəfəsi”
[treshold of perception] təcrübələrində göstərdikləri “peri-ferik görmə” [peripheral vision] həqiqətini Hollivud götür-dü və pərdəni bugünkü böyüklüyünə çatdırdı (Cine-mascope, Tod-a-o, Panavision və başqaları).
Az sonra da üç kamerayla çəkilən “Cinerama” 180 dərəcə, bir yarımçəmbər pərdəylə xüsusi gözlük olmadan da üç ölçülü görüntünü təqdim etdi.
Bütün bunlar göstərdi ki, göz başı sağa-sola çevirmə-dən də çox geniş sahəni görə bilir (gələn dəfə kinoteatra gedəndə diqqət edin; o böyük pərdədə filmi seyr edərkən başınızı saga-sola çevirirsiniz, yoxsa pərdənin ortasına baxıb, bütünlüklə görə bilirsiniz?). Bu tapıntını da sürətli oxuya tətbiq etdilər və tək-tək kəlmələrə baxmaq yerinə sətrin da-ha geniş hissəsini görmənin, yəni iki, üç, hətta dörd sözü birdən görmənin asanlıqla mümkün ola biləcəyini isbat etdilər. Beləcə sürətli oxuma ən effektiv formasını almış oldu.
İlk kurslarda sadəcə “takistoskop” məşqləri aparılırdı. Halbuki tək başına takistoskop idrak sürətini yüksəlt-məkdə yetərsiz qalırdı. Gözün görmə bacarığının bir üst limiti var idi. 100 metri 10 saniyədə qaçmağın çox çətin olması kimi insan gözü də bir kəlmə oxuyaraq maksimumu 400-ə qədər çatdıra bilirdi. Bundan əlavə, göz sürətinin düş-məməsi üçün göz məşqlərinin müəyyən qayda ilə davam etdirilməsi lazım idi. Blok-blok oxuma sayəsində sürətli oxu daha az məşəqqətli məşğuliyyət formasına düşdü (Beyin geniş baxmağa alışanda gözə çox yüklənmədən də oxuma sürəti yüksək sürətə yetiləcək hala gəldi).
24
Beləliklə, sürətli oxunun iki inkişaf cizgisini gördük: 1. Göz təlimlə get-gedə daha sürətli görməyi öyrənə
bilər; eynilə jim etməklə, barfiks çəkməklə, ağırlıq qaldır-maqla qol əzələlərinin inkişaf etməsi kimi.
2. Göz yenə təlimlə sətrin 2-3 sözünü, hətta hamısını bir baxışda görə bilər (Buraya qədər oxucunun alışqanlığına ilk baxışda tərs düşməmək və qavramanı çətinləşdir-məmək üçün “göz”ü “görmək” feliylə bir yerdə istifadə etdik. Halbuki göz görməz, baxar; görən beyindir. Gördüyünüz bir şeyə təəccübləndiyiniz zaman göz bəbəkləriniz böyüyür. Göz bəbəklərinin iriləşməsi ilə təəccüb hissi bir gerçəyin iki üzüdür: fiziki və zehni… Bənzər şəkildə oxu prosesində göz mətn üzərində hərəkət edər, zehin anlam verər).
Son olaraq 2000-ci illərə girərkən beyin və qavrama ilə əlaqədar aparılan araşdırmalar fərqli, eyni zamanda tamamilə yeni oxu texnikasına atılan ilk addım oldu.
Bir deyil, iki beynimiz olduğu gerçəyi və bu iki beynin funksional fərqlilikləri ortaya çıxdı. Sol beyin yarımkürəsi məntiqi şəkildə parçaları analiz etməkdəykən sağ yarımkürə bütövlükdə idrak yoluyla qəbul edirdi.
1990-cı illərdə doktor Pol Skil “Photo Reading” adını verdiyi bu texnikanı inkişaf etdirdi. 1997-ci ildə “World Future Society”nin (Dünya Gələcək Cəmiyyəti) illik qurul-tayında (bu kitabın hər iki müəllifinin də iştirak etdiyi) bir seminar təşkil olundu.
Əvvəlcə rahatlama, sakitləşmə yoluyla sağ beyin fo-kuslanmış hala gətirilir, bunun sayəsində bütöv bir səhifənin fotosu zehində canlanırdı. Bu təcrübənin nəticələri və elmi keçərliliyi hələ də mübahisəlidir.
25
Dəqiqədə 20000-25000 kəlmə kimi ağlasığmaz səviy-yəyə çatmaq mümkündürmü? İnsan bütöv səhifəni bircə
baxışla qavraya bilərmi? Sağ beyin, sol beyin fərqliliyi kəskin tərəfləri önə çıxarılan mifdir, yoxsa inqilab? Ancaq bu bir həqiqətdir ki, Pol Skil texnikası doğru olsa da, olmasa da, insan beyninin xarüqələr yarada biləcək potensialını bi-zə xatırlatdı.
2000-ci illər oxuma və öyrənmə məsələlərində neçə
yeniliyi ortaya çıxaracaq kimi görünür.
Sürətli oxumanın faydaları
Bu kitabı alıb oxumağa başladığınıza görə nələrisə
əldə etməyi hədəfləyirsiniz. Çox güman daha sürətli oxumaq, çətin mövzuları daha sürətli qavramaq, daha yaxşı öyrənmək istəyirsiniz.
Ehtiyacınız olan məlumata yetməyi, diqqət dağılma-ları və konsentrasiya pozğunluqları kimi mütaliəyə mane olan səbəblərdən qurtulmağı istəmiş də ola bilərsiniz. Yaxud da ki, diqqətinizi oxuduğunuz parçada toplaya bilməyi, öyrəndiklərinizi uzun müddət hafizənizdə saxlamağı…
“Effektik Sürətli Oxuma” sistemi sayəsində mütaliəyə mane olan zərərli alışqanlıqlarınızdan qurtulub sürətli və effektiv bir oxucu ola bilərsiniz.
Effektik Sürətli Oxuma sisteminin faydalarından bir neçəsini marketoloq üslubuyla xatırladaq:
Oxumağı sevirsiniz, oxumaq istədiklərinizin hamısına vaxt yetmir.
Oxumağı deyil, başqa nələrisə, əylənməyi sevirsiniz, ancaq oxumağa məcbur olduğunuz materiallar var.
26
Tələbəsiniz (universitet, lisey, məktəb fərq etmir).
Dərs, dərs, dərs! Oxunacaq qalaqla kitab, yığınla qeyd var!
Amerika tətbiqi tədrisə böyük önəm verir, orada ibtidai məktəb belə təhsilin 84 faizini təşkil edir. Bizdəsə
daha çox! Oxumaqla bitmir. Saatlar yetmir, qapanıb qalırsınız. Tələbələr imtahanlar yaxınlaşdıqca cəmi bir neçə
saat yatırlar. Liseyi, universiteti yarıda buraxmağa məcbur olanlar, dərsləri çatdıra bilmədiyi üçün usanıb təhsilini yarımçıq saxlayanlar… İndi düşünün; oxuyacaqlarınızı iki dəfə tez bitirə biləcəksiniz!
Hər şeyi bir kənara ata bilsəniz! Yaxud da ki, yaxşıca yata bilsəniz…
Bəlkə vaxt qalmadığı üçün əlinizi belə vura bilmədiyiniz başqa kitabları da oxuma fürsəti tapsam de-yə, xəyal qurursunuz…
Yaxşı, bəs iki dəfə tez oxumaq mümkündürmü? Həm olsa da oxuduğunuzu yaxşı anlaya bilərsinizmi?
Hər iki suala da “hə!” Amma necə?
Effektiv Sürətli Oxuma sistemi sayəsində!
Qəzet, jurnal, kitab, roman oxumağı sevən insansınız.
Amma jurnalı, qəzeti bitirmədən boş vaxtınız sona çatır. Kitab, ya da romanın sonu gəlmək bilmir. Bir neçə səhifə ancaq oxuyursunuz ki, saatlar keçmiş
olur, başqa işlər yığılıb qalır. Çox vaxt da hansısa rəfdə toz basmağa başlayır, tamamən unudulur. İs-təməyə-istəməyə kitab oxumayanların cərgəsinə qo-şulursunuz. Qəzeti, jurnalı birnəfəsə oxuyub başa çıxa bilsəniz… Kitab və romanlarınızı iki dəfə tez bitirsə-niz… Yaxşı olardı, elə deyilmi? Bəli, mümkündür.
27
Həm də oxuduğunuzu daha yaxşı anlayaraq, Effektiv Sürətli Oxuma sistemi sayəsində!
İş adamısınız, vəkilsiniz, dövlət məmuru və ya ida-rəçisiniz. Dağ kimi sənəd, raport, material oxuma-ğınız lazımdır; iş saatları yetmir. Hamı evə gedəndə
siz büroda qalıb təkbaşına oxuyursunuz. Ya da evə
çanta dolusu iş aparırsınız.
Bu sənəd, raport, materialları daha sürətli oxuya bilsəniz – həm də bu zaman gözdən qaçırdıqlarınıza görə yan-lışlığa yol vermədən, xəta etmədən bitirə bilsəniz, necə olardı? Ailənizlə söhbət fürsəti, bir neçə dəqiqəlik istirahət yerinə uzun-uzadı vaxt olsa?
Ola bilər. Effektik Sürətli Oxuma sistemi sayəsində!
Sükan arxasındasınız? Yol nişanları siz tam oxumadan arxada qalır? Buna görə istiqaməti təyin edə bil-mirsiniz? Bu nişanları çox tez oxuya bilsəniz, dərdiniz qalmazdı, elə deyilmi? Bu da Effektik Sürətli Oxuma kursu sayəsində ola bilər!
Kompüter arxasında saatlar keçirirsiniz? Saytlarda dolaşmaq, elektron poçtunuzu yoxlamaq, çox uzun vaxtınızı alır. Gələn yüzlərlə meyli oxumaqdan bezir-siniz. Çox qısa müddətdə bir çox sayta göz gəzdirə, bütün meyillərinizi anında oxuya bilsəniz, əla olardı, deyilmi? Effektik Sürətli Oxuma sistemi sayəsində
çox da çətin olmaz!
Yazdığı “Sürətli oxuma” kitabı 1175000 nüsxə satılan və bu sahədə peşəkar olan doktor Norman Levis də eyni ədayla bunları deyir:
Çox qısa vaxtdan sonra indiki oxuma sürətinizi ən azı iyirmi faiz; daha da gerçəkçi olaraq əlli-altmış faiz artıra bilsəniz, necə olar?
28
Söz və təfərrüat yığını arasından ana fikri, eləcə də
önəmli nöqtələri asanlıqla qavraya bilsəniz, necə olar?
Deyək ki, indi beş kitab bitirə bilirsiniz, bir dəqiqə də
əlavə vaxt itirmədən on-on beş kitab xətm edə bilsəniz?
Ya da göz gəzdirmə texnikalarından istifadə edərək orta həcmli kitabı cəmisi bircə saata oxuya bilsəniz?
Eyni metodla qəzetinizi, xoşlandığınız jurnalları iki-qat sürətli və önəmli detalları qaçırmadan oxuya bilsəniz, bir neçə həftəlik əziyyətə dəyməzmi?
“Marketinq” üslubunda sıralanan bu gözqamaşdırıcı faydalar hamı üçün keçərlidir: tələbə, evdar qadın, vəkil, mühasib, mühəndis, biznesmen, hakim… Hər kəs!
“Mən onsuz da sürətli oxuyuram” deyə bilərsiniz.
Yaxşı, bəs daha yaxşı anlayaraq daha da sürətli oxumaq istə-məzsiniz?
Sürətli oxuma metodları sayəsində – nisbi olaraq –
hamının oxuma sürəti artar. Dəqiqədə 100 kəlmə sürətiylə
oxuyan 300-ə, 200 kəlmə oxuyan 600-ə çatar.
İnformasiyanın yüzdə səksənini gözlərimiz vasitəsilə
əldə edirik. Kompüterdə də monitoru oxuyuruq. Oxumaq bu dərəcədə mühümdür. İbtidai məktəbin ilk illərində oxumağı bizə necə öyrədiblərsə, elə də oxuyuruq. Yeniyetmə-likdə və ya gənclikdə, hətta irəliləyən yaşlarda oxumağı yenidən öyrənmək kimsənin ağlına gəlmir. Alışdığımız sürətdə mütaliəni davam etdiririk. Amma dünya artıq uşaqlı-ğımızdakı kimi deyil. Tələbəsindən peşə sahibinə, məmu-rundan evdar qadınına qədər oxumağımızın şərt olduğu şeylərin sayı artdıqca artır.
Ayaqlaşa bilmirik.
29
Ya mütaliəni necə gəldi davam etdirir, bitirmədən başımızdan edirik, ya da müdhiş bir təzyiq altında bezərək oxu saatlarını sağlığımızdan, əyləncə zamanımızdan və
ailəmizlə keçirəcəyimiz vaxtdan imtina edib, əlavə vaxta ehtiyac duyuruq. Bu, çarəsiz alın yazısıdırmı?
Yox.
Yaxşı, bəs günahkar kimdir?
Sizə oxumağı yanlış öyrədənlər! Onların ucbatından çoxunuz bu sətirləri dəqiqədə 150-200 söz sürəti ilə oxuyursunuz. Universitetdə bu sürət bir qədər artsa da məzun ol-duqdan sonra mütaliə alışqanlığından vaz keçdiyinizə görə, 175-200 kəlmə sürətinə düşürsünüz: orta məktəb şagirdi sürətinə! Anadangəlmə istedadsız olanlar təlimdən keç-məzlərsə 100-120, çox qabiliyyətlilər 250-300 kəlmə oxuyurlar. Halbuki, dəqiqədə 500-600 kəlmə oxumalısınız. Ən azından…
Abituriyentlər (hətta kollecə giriş) imtahanlarında 36
dəqiqə və ya yarım saat avantaj:
Belə hesablayın: bu imtahanlarda 3 saat (yəni 180 dəqiqə) vaxt və 180-ə yaxın sual verilir (hər il bir az dəyişsə də
təxminən eynidir): 88 türkcə-sosial sual, 88 riyaziyyat-fənn, cəmi 176 sual.
Sürətli oxu təlimi görməmiş bir şagird dəqiqədə 100-225 söz oxuyur (diqqətli oxunması lazım gələn bir materialdan söhbət getdiyinə görə). Hər sualın oxunmasına orta hesabla 13-14 saniyə ayırır (cavab verməkdən əlavə).
176 sual üçün 56 dəqiqə gedir. Halbuki sürətli oxumadan xəbərdar şəxs diqqətli olması lazım gəldiyindən roman, qəzet mütaliəsindəki 700-800 kəlmə sürətilə deyil, daha yavaş (onun üçün daha yavaş) olan dəqiqədə 400 kəlmə
sürətilə oxuyur. Beləcə, bir sualı 4-5 saniyədə oxuyur. Qısa-30
sı, sualların oxunuşuna 56 dəqiqə ayırmaq yerinə, 20 dəqiqədə tamamlayıb, cavablamağa başlayır.
36 dəqiqəlik avantaj!
Türk Gələcək Araşdırmaları Vəqfində yetişən təlimçilər arasında ən uğurlularından biri olan mərhum Mustafa Ruşen sürətli oxumanın faydalarını çox gözəl şəkildə
komplektləşdirmişdi:
1. Eyni mütaliə dilimində daha çox oxuma imkanı əldə etmə.
2. Daha çox zamana sahib olma. Nə oxuyursunuz oxuyun, sürətli oxuyaraq nizamlı şəkildə vaxta qənaət edə
bilərsiniz.
3. Daha yaxşı anlama və xatırlama.
4. Professional iş həyatında, tədrisdə daha uğurlu ol-ma (Karyera qura bilmək və yüksəlmək üçün rəqiblərinizə
nisbətən daha geniş məlumat sahibi olmanız şərtdir).
5. İnformasiya əsri adı verilən, yeni çağa uyğunlaşa biləcək dərəcədə bilgi və mədəniyyət səviyyəsinə çata bilmə.
Qərar vermədə, hadisələri qavramada, sürət və ardı-cıllıq qabiliyyətini artırma. Bekona görə oxumaq: “Həzz duymağa, zehnimizi süsləməyə, qərar vermə qabiliyyəti-mizi inkişaf etdirməyə yarayır, insanı yetkinləşdirir, xarak-terini formalaşdırır”.
Oxuma sürətini şişirdənlər
Sürətli oxuma kursu sayəsində oxu sürətinizin nə
qədər artacağını bilmək istəyirsiniz, əlbəttə. Bu mövzuda bir qədər araşdırma aparmısınızsa qəzetlərdə, dərgilərdə
31
oxuyub, televizorda izləmisinizsə ağlınızı qarışdıracaq qədər şərhlərlə qarşılaşmısınız. 500 deyən, 1000 deyən, 5000
deyən… 3 qat deyən, 5 qat deyən, 10 qat deyən…
Bu mövzunun üzərində dayan-
maqda fayda var. Bir neçə il əvvəl tele-
Orta statistik türk
viziya proqramlarından birində sürətli
oxucusunun sürəti
oxuma müzakirə edilirdi.
dəqiqədə 180
Mövzunun mütəxəssisi kimi qa-
kəlmədir. Təhsilini
tılan şəxs dəqiqədə 10000 kəlmə oxuya
tamamlamış
sürətli oxucu isə
bildiklərini iddia etdi. Digər həqiqətə
400-800 arasında
uyğun olmayan iddia isə sürətli oxu-
kəlmə oxuyur.
ma kursu verən (və başqa elmi məsə-
lələrdə ciddi olan) bir institutdan gəl-
di. Tirajladıqları kitabçada Türkiyə və
Amerikada dəqiqədə 6000-7000 kəlməlik sürətə çatan rekord sahibləri göstərildi. Könül istərdi ki, bu sürətə göz gəzdirmə texnikalarıyla yetildiyini, üstəlik, rekordçuların mütaliə məsələsində ağlasığmaz dərəcədə istedadlı olduq-larını, yəni istisna təşkil etdiklərini də vurğulasınlar.
Yenə istisnadır, amma sürətli oxuma kursu keçdikdən sonra həqiqətən sürəti 2000 kəlməyə çatan Con Kennedi ilə
1400 söz oxuya bilən mərhum Adnan Kahvecini çəkinmə-dən misal göstərmək olar.
Bir şey dəqiqdir ki, hamı doğuşdan gələn, eləcə də
inkişaf etdirdiyi bacarığına görə, ən yaxşı təlimdən sonra belə, maksimum sürətə fərqli şəkildə çatacaq.
ALGE-nin 15 saat davam edən kurslarını bitirənlər eyni dərsləri aldıqları və eyni məşqləri etdikləri halda kimi 300, kimi 600-700, çox az qismi isə 1000-1100 kəlməyə yetişə
bilmişdi. Bu da çox yaxşı deməkdir, çünki başlarkən sürətləri 80-150, bəzən də 200-250 kəlməydi. Yəni 15-20 saatlıq 32
tədrisdən sonra oxuma sürətlərini 2-3, hətta 4 dəfə artır-mağı bacarmışdılar.
Diqqət edin, bu mövzunun iki peşəkarı (B.A.Blaha və
J.M.Bennet) nə deyirlər: “Televiziya şoularını platform kimi istifadə edən ifratçılar bizə dəqiqədə on min, on beş min, iyirmi min kəlmə oxuya biləcəyimizi deyirlər… Dəqiqədə
oxuduqları onminlərlə sözlə öyünənlər var. Boş və səfehcə
bir iddiadır! Dəqiqədə 20-30 min kəlmə oxuya biləcək şəxs kitabları eləcə vərəqləyə bilər, amma əsla oxuya bilməz.
Çox az istisna xaricində dəqiqədə 2000 kəlmədən artıq oxuyub anlamaq mümkün deyil… Mənim siniflərimdə oxuma sürəti dəqiqədə 125 kəlməylə 900 kəlmə arasında dəyiş-məkdədir. Bu bəzi tələbələrin digərlərindən yeddi dəfə sürətli oxuduğu anlamına gəlir”.
Diqqət ediləcək nöqtə sürət qədər qavramanın da çox önəmli olduğudur. İstəyirsiniz, dəqiqədə əlli min söz oxuyun, bir şey anlaya bilməmisinizsə, niyə zəhmət və stresə
girir, gözünüzü yorursunuz?
İfrata varanlardan digəri, vaxtilə Türk 2000 Vəqfində
assistant olaraq çalışan Möhsün Kadıoğludur.
Kitabında kursunu bitirənlərin “tam anlayaraq 500
səhifəlik kitabı bir saatda oxuyub bitirəcəklərini” yazır. Belə
bir hesab aparsanız şişirtmənin imkansızlığı ortaya çıxacaq: bu ölçüyə görə, hər hansı sürətli oxuma məzunu 1 dəqiqədə
2500 kəlmə oxuyacaq deməkdir! Daha “insaflı” başqası isə
bir kitabın 2 saatda bitirildiyini irəli sürür.
Normal bir kitab 250-300 səhifədir. Orta ölçülü kitabın səhifəsində təxminən 245-250 kəlmə var. Deməli, bir kitab 61250-75000 sözdən meydana gəlir. Təlim görməmiş
bir oxucu dəqiqədə 150-200 kəlmə oxuya biləcəyindən, o, kitabı 300-360 dəqiqədə bitirə biləcək, bu da 5-6 saat edir.
33
Sürətli oxuma kurslarından keçmiş orta göstəricili oxucu isə dəqiqədə 400 kəlmə oxuyur deyək: o da təxminən 3 saatda oxuya biləcək (nadir rastlanan, dəqiqədə 800-1000
kəlmə o kitabı 1,3-1,4 saatda – anlayaraq – oxuya bilərlər).
Halbuki mübaliğəçilər az qala bütün tələbələrin 250-300
səhifəlik kitabı bir saatda oxuya biləcəklərini irəli sürürlər.
Bəlli ki, bu iddialar göz gəzdirməli, üstündən keçməli və bir az da qavramalı oxuma rəqəmlərini istifadə edib, hər şeyi oxuyub, yaxşı qavrama metodu olan sürətli oxuma deyə sırımağa çalışırlar.
Yeni çıxan sağ beyin yarımkürəsini əvvəldən çalışdır-maqla oxumaqda da şişirtmələr gözə çarpır, amma “qaymağını almaq” baxımından sürəti artırdığı dəqiqdir.
Faydanın həqiqi ölçüləri
Deyək ki, hazırda (yəni təlim görmədən) bir romanı dəqiqədə 200, ağır bir mövzunu 80 kəlmə səviyyəsində
oxuyur və oxuduğunuzu analayırsınız: 20-25 saatlıq dərs və
ya kitablı təlimdən sonra xəfif mövzuları 600, ağırlarını isə
300 sürətiylə oxuyur, qavramanızsa 70-90 faizdən aşağı düşmürsə, səmimi şəkildə sevinə bilərsiniz. Bu, o deməkdir ki, oxumaq istəyib, oxuya bilmədiklərinizi bir çox şeyi rahatca bitirər, məcbur olduğunuz dərs kitablarını, sənədləri, kompüter monitorunu əvvəlkinin dörddə biri qədər zaman xərcləyərək tamamlaya bilərsiniz (və ya karikaturadakı ki-mi əlavə elektrik enerjisi sərf etmədən mütaliənizi sonlan-dıra bilərsiniz).
34
Öyrənmə səviyyəsinə görə sürətlər
Məktəblərimizdə şagirdlərin indiki oxuma sürəti (bir dəqiqədə oxuduqları kəlmə sayı) belə ifadə edilib: Təlimsiz tələbələr dəqiqədə 120-200 kəlmə oxuyurlar.
Yaşlılarda azalmaya rast gəlinir (100-150 kəlmə).
Təlimlə indiki sürətiniz 3-4 dəfə arta bilər. Beləliklə, 1
saat əvəzinə 20-25 dəqiqədə oxuyub bitirərsiniz.
Normal bir insanın kitab, qəzet, dərgi, sənədlər, ra-portlar, dokumentlər, elektron məktublar və başqa şeylər oxumağa gündə saat yarım vaxt ayırmaq məcburiyyətində
qaldığını düşünsək (ALGE-nin Effektiv Sürətli Oxuma se-minarlarına qatılanlar və www.hizliokuma.com saytında doldurulan anketlərdə bu rəqəm iki saatdan artıqdır), bu adamın ayda cəmi 45, ildə isə 540 saatını oxumağa həsr etdiyi anlamına gəlir. Effektiv Sürətli Oxuma təhsili almış
yetkin bir insan normal oxuma sürətini orta hesabla üç dəfə
artıra bilər (Müəyyən alışma dönəmindən sonra bu rəqəm dörd-beş qata yüksələ bilər). Bu vəziyyətdə eyni miqdarda materialı gündə 30 dəqiqədə, ayda 15 saatda, ildə isə 180
saata bitirəcək. Yəni hər ay 30, ildə 360 saat – 45 iş günü –
əlavə vaxtı qalacaq. Üstəlik, oxuduqlarını da daha yaxşı qavramış olacaq.
Zamanın mütləq önəm qazandığı informasiya əsrində
Effektiv Sürətli Oxuma Sisteminin sizə qazandırdığı faydalar bu dərəcədə aydın və dəqiqdir.
35
ÜÇÜNCÜ FƏSİL
QAVRAMADAN FOTOQRAFİK
OXUMAĞA
36
37
Sürətli oxuma ilə bağlı ən çox verilən iki sual budur:
Oxuma sürətim necə artacaq?
Sürətli oxuyanda anlaya biləcəyəmmi?
Bu bölmədə sözügedən iki sualın cavabını araşdıracağıq. Effektiv Sürətli Oxuma tədrisinə keçməzdən əvvəl oxucunun sürətli oxuma metodunun həqiqi, elmi və asan metod olduğuna inanması şərtdir.
Şəxs inandığında konsentrasiya və motivasiyası yüksəlir. İlk fəsil bir növ giriş idi. Sürətli oxumanın faydalarını göstərmək məqsədi daşıyırdı. Bu bölüm isə sizi inandıracaq. Razılaşdıqdan və inandıqdan sonra növbəti fəsildə 20
günlük tədris planına keçəcəyik.
Sürətli oxuma texnikasının necə tətbiq olunacağını qavramağımız üçün mütaliə prosesini anlamağımız lazımdır. Mütaliəni anlamaq üçün də görməyi. Görməyi anlamağın yolu ən əsas sualı verərək tapıla bilər: İnsan necə qavrayır?
Bu fəsildə ən əsas sualdan ən xüsusi suala doğru bir yol izləyəcəyik:
İnsan necə qavrayır?
İnsan necə görür?
İnsan necə oxuyur?
İnsan nə şəkildə sürətli oxuyacaq?
İnsan necə fotoqrafik oxuyacaq?
İlk sualın cavabından başlayaraq addım-addım Effektiv Sürətli Oxuma sisteminin əsaslarını öyrənəcəksiniz. Beləcə, tədris öncəsi öyrənməli olduğunuz mövzunun elmi spekulyasiyalardan uzaq, uydurmalardan arınmış, faydalı və dürüst bir üsul olduğu məsələsində həmfikir olacağıq.
Unutmayın: İnanmaq, üstəgəl, istəmək bacarmağın yüzdə doxsanıdır.
38
Qavrama
İnsan ətraf mühiti necə qavrayır?
Oxumaqda olduğunuz kitabdan tutmuş duymaqda olduğunuz musiqiyə, toxunanda barmaqlarınızda hiss etdiyiniz masaya qədər çevrəmizdən bir yolla xəbərdar oluruq.
Yaxşı, bu, necə gerçəkləşir?
Daxili dünyamız (zehnimiz) ilə ətraf aləm arasındakı körpü necə qurulur?
Bu sualların yazının icadından bəri hər qövmdən, hər zamandan müxtəlif insanlar tərəfindən maraq içərisində
araşdırıldığını bilirik. Böyük ehtimalla ilk insan qədər nö-vümüzün hər üzvü həyatının hansısa anında bu sualları hətta daha dərinləməsinə düşünüblər: Ətraf aləm niyə var?
Ya da, həqiqətən, varmı?
Dövrümüzdə bu kimi problemlərlə elm maraqlanır.
Bir neçə əsr əvvəl, hələ elm sahələri təbiət fəlsəfəsi adıyla fəlsəfənin alt qrupuykən cavabı filosoflar tapmağa çalışırdılar.
Modern fəlsəfənin qurucusu Rene Dekart bu suala hazırda elmi olaraq xarakterizə edəcəyimiz bir cavab verən ilk insanlardan idi.
Dekarta görə, xarici aləmdən gələn hər hansı bir şey hissiyyatımızı xəbərdar edir; bunun nəticəsi olaraq sinirlə-rimiz hərəkətə keçir və siqnal beynə göndərilirdi. Beyin reflektiv şəkildə bu siqnalı əzələlərə çatdırır; beləcə əzələlər avtomatik olaraq hərəkət edirdi. Burada elmi sayılmayacaq yeganə məsələ xəbərdarlığın qavranması əsnasında gerçək-ləşirdi: qavramanı maddi olan bədəndə deyil, metafizik anlayış olan zehində, ya da ruhda hiss etməkdəydik.
39
Dekartın sadə davranış teoreminə öz kitabındakı eski-ziylə misal göstərə bilərik. Alovun yaratdığı istilik ayağı-mızdakı sinirləri xəbərdar edir və komanda sinir yoluyla beynə göndərilir. Həmin o anda beynimizdəki istilik hissini qavrayırıq. Və beyin sinirlərə əks komanda göndərir, əzələlər yığılır: ayağımızı geri çəkirik.
Dekartın teoremi modern elmin kəşfləri qarşısında qismən doğru, qismən də yanlışdır.
Son iki yüz ildə, xüsusilə bioloji və fizioloji elm sahə-lərində sürətli inkişafla bərabər “insanın necə qavradığı”
sualının cavabı geniş miqyasda verilmiş oldu.
Modern elmin inkişaf etdirdiyi qaydaya görə, proses bu şəkildə təşəkkül tapır: ətraf aləmdən fiziki bir enerji insan bədəninin müəyyən bir orqanını xəbərdar edir. Bu fiziki enerji “impuls” (stimul) olaraq adlandırılır. Bir səs, bir qoxu, bir görüntü, bir dad, ya da bir toxunma hissi, hamısı 40
orqanizmi xəbərdar edən impulslardır. İmpuls beş duyğu orqanımızdan hansıyla əlaqədardırsa, o orqanın reseptoru-nu qıcıqlandırır. Reseptor ətraf aləmdən gələn fiziki enerjini neyrotik qıcıqlanmaya çevirə bilən quruluşdur (Bu mexa-nizmi puldəyişmə makinasına bənzətmək olar. Siz türk lirəsi qoyursunuz, qarşılığında qoyduğunuz miqdara bərabər ABŞ dolları verir). Eyni şəkildə, reseptor da fiziki enerjini neyrotik qıcıqlanmaya çevirir. Daha sonra bu siqnal neyronlardan ibarət sinir lifləri vasitəsilə beynə çatdırılır.
Vücudumuzun hər tərəfi milyonlarla neyrondan təşkil olunmuş sinir sistemiylə əhatələnib. Onlar sayəsində
istər öz bədənimizdə olanlardan (mədə bulantısı, başağrısı və s.), istərsə də ətraf aləmdən gələn qıcıqlanmalardan (iy-nə batması, istilik hissi və b.) xəbərdar oluruq.
Müasir teoriyaya görə, reseptordan gələn mesaj beynə
bu şəkildə çatdırılır: bir-birinə bitişik milyonlarla neyron sinir liflərini təşkil edir. Bu sinir lifləri beyində də dolanır.
Neyronların arasında “Synaps” (sinaps) deyilən boşluqlar var.
Qıcıqlandırılmayan bir neyron passiv haldaykən 70
