Читать книгу: «Fasti», страница 5

634. Nympha, scil. Carmenta. Virg. aen. viii. 336. Thus Homer, (II. in. 130,) calls Helen a nymph. See Mythology, p. 206, note. For nympha, in this place, eight MSS. read diva.

635. Porro, usually denotes the future; in this place, it evidently denotes the past. Burmann knows no other instance of its occurrence in this sense.

637. On the following day, the xvii. Kal. Feb. the most ancient of the five temples of Concord at Rome, had been vowed, A.U.C. 386, by L. Furius Camillus. It was repaired and dedicated anew by Tiberius, A.U.C. 762. The temple of Juno Moneta (Warner) stood on the site of the house of Manlius on the Capitol; a flight of 100 steps led from the temple of Concord up to it.—Candida lux, auspicious day, as being that on which the temple of Concord was dedicated.—Niveo, as being built of marble.

639. The temple being on the side of the Capitol over the Forum.

640. Sacratae manus of Tiberius. Every thing belonging to the emperor was sacratum and sanctum.

641. Antiquum, scil. templum? Neapolis, I think is wrong, in taking antiquum to be used adverbially for olim, and joining it with pop. sup. Etr. Burmann, as he enclosed it in brackets, also understood it adverbially. Antiquum, which is unquestionably the right reading, is that of only three MSS. The others read antiquam or antiquus, or antiqui or antiquo.—Populi, etc. merely a designation of Furius, and has nothing to do with the occasion of the vow,—Ante, olim.

643. On the occasion of the Licinian rogations. Niebuhr, on this subject, prefers the authority of Ovid to that of Livy, who says, Prope ad secessionem.—venit.

644. Opes, the Plebeians.

645. A compliment to Tiberius. The first temple was built in consequence of civil discord; the second, in consequence of victories gained over the most formidable foes of Rome.—Passos, etc. Germany (i.e. the Germans) holds forth her dishevelled locks, vanquished by the Roman arms, under thine auspices. Jam tibi captivos mittet Germania crines; Culta triumphatae munere gentis eris, says our poet (Am. I. 14,) to a lady, as the false hair used at Rome mostly came from Germany. Nations, when conquered, were said porrigere, to surrender, those things for which they were distinguished. Thus he says, (Trist. II. 227,) Nunc porrigit arcus Parthus eques timida captaque manu, see below, V. 593. It is therefore supposed, that a condition of the peace was the delivery of a large quantity of hair for the use of the Roman wig-makers. There is nothing very sublime in this.

646. Dux, Tiberius.

647. Libasti, You have offered.

648. Quam colis ipse, by your love of peace.

649. Haec. scil. templa. This place is very obscure. Some MSS. read hanc.—Rebus, the commentators say, by the harmony in which she lived with Augustus.—Ara, by an altar, which they suppose she placed in the temple of Concord.

650. Magni Jovis, Augustus, the vicegerent of Jove on earth.

651. The passage of the sun into Aquarius, the xvi. Kal. Feb.—Haec. scil. tempora. The first editions, and two MSS. read transieris. Two other MSS. read transierit, which I should incline to prefer, and make haec refer to dies or to lux, v. 637. Heinsius would read Nox, or Lux ubi transierit.

653, 654. On the 10th Kal. Feb. Lyra sets heliacally.—Oriens, scil. Sol.

655, 656. The following day (Jan. 24,) Regulus, the bright star in the breast of the Lion, sets cosmically. The poet is mistaken here; according to Colunnella, he sets on the 27th of January.

657, 658. The Romans (see Macrob. Sat. I.) had two kinds of festivals, the Stativae and the Conceptivaae. The former were fixed to certain days, and were marked in the Fasti; such were the Agonalia, Carmentalia, Lupercalia, etc.: the latter were annually given out, (indicebantur) for certain, or even uncertain days, by the magistrates or priests; such were the Feriae Latinae, the Paganalia, Sementinae, Compitalia, etc. Seven MSS. read Sementinae; seven read Sementiva; twelve Sementita. Sementinae (seu vae) feriae: dies is appellatus a Sementi, quod Sationis causa susceptae. Varro. L. LV.

661. The time was well known, but not the exact day.

669. Pagus. Servius Tullius divided the Roman territory into Pagi. In each Pagus was an altar, on which a common sacrifice was offered every year by the Pagani, or people of the Pagus. This festival was called the Paganalia. The origin of our word Pagan, is curious. As the country people held out longest against Christianity, Pagan became equivalent to heathen, and we find it at last applied to Mohammedans!—Lustrate, by leading the victims round it. See Virg. G. I. 339, et seq. Ovid here follows Tibullus, Eleg. II. 1.

670. Liba, [Greek: pelanoi], cakes brought by the different families of the pagus.

675. Consortes operum, Ceres and Tellus.

693. The ancients parched the far before they ground it. It was afterwards baked.

701. Tuae scil. Germanici.—Religata, etc. Virg. aen. I. 291. et seq.

707. A.U.C. 769. Tiberius built a temple to Castor and Pollux, which he inscribed with his own name, and that of his brother Drusus.—Gente Deorum, the Caesarian family.

709, 710. The Romans erected no altar to Peace until A.U.C. 741. Sacrifices were offered on it on the 30th of January and of March.

711. Actiacis. Because the battle of Actium gave peace to the world. There is an allusion to Apollo Actius, and the laurel.

717. Primus, the near.

721. Domus, the Caesarian family.

LIBER II

 
Janus habet finem: cum carmine crescit et annus.
  Alter ut hinc mensis, sic liber alter eat.
Nunc primum velis, elegi, majoribus itis:
  Exiguum, memini, nuper eratis opus.
Ipse ego vos habui faciles in amore ministros, 5
  Quum lusit numeris prima juventa suis.
Idem sacra cano, signataque tempora fastis.
  Ecquis ad haec illuc crederet esse viam?
Haec mea militia est: ferimus, quae possumus, arma,
  Dextraque non omni munere nostra vacat. 10
Si mihi non valido torquentur pila lacerto,
  Nec bellatoris terga premuntur equi,
Nec galea tegimur, nec acuto cingimur ense:
  —His habilis telis quilibet esse potest—
At tua prosequimur studioso pectore, Caesar, 15
  Nomina, per titulos ingredimurque tuos.
Ergo ades, et placido paulum mea munera vultu
  Respice, pacando si quid ab hoste vacas.
Februa Romani dixere piamina patres:
  Nunc quoque dant verbo plurima signa fidem. 20
Pontifices ab Rege petunt et Flamine lanas,
  Quîs veteri lingua Februa nomen erat;
Quaeque capit lictor domibus purgamina certis,
  Torrida cum mica farra, vocantur idem.
Nomen idem ramo, qui caesus ab arbore pura 25
  Casta sacerdotum tempora fronde tegit.
Ipse ego Flaminicam poscentem februa vidi:
  Februa poscenti pinea virga data est.
Denique quodcumque est, quo pectora nostra pientur,
  Hoc apud intonsos nomen habebat avos. 30
Mensis ab his dictus, secta quia pelle Luperci
  Omne solum lustrant, idque piamen habent;
Aut quia placatis sunt tempora pura sepulcris,
  Tunc quum ferales praeteriere dies,
Omne nefas omnemque mali purgamina causam 35
  Credebant nostri tollere posse senes.
Graecia principium moris fuit. Illa nocentes
  Impia lustratos ponere facta putat.
Actoriden Peleus, ipsum quoque Pelea Phoci
  Caede per Haemonias solvit Acastus aquas. 40
Vectam frenatis per inane draconibus aegeus
  Credulus immerita Phasida juvit ope.
Amphiaraïdes Naupactoo Acheloo,
  Solve nefas, dixit. Solvit et ille nefas.
Ah nimium faciles, qui tristia crimina caedis 45
  Fluminea tolli posse putetis aqua!
Sed tamen—antiqui ne nescius ordinis erres—
  Primus, ut est, Jani mensis et ante fuit.
Qui sequitur Janum, veteris fuit ultimus anni;
  Tu quoque sacrorum, Termine, finis eras. 50
Primus enim Jani mensis, quia janua prima est;
  Qui sacer est imis Manibus, imus erat.
Postmodo creduntur spatio distantia longo
  Tempora bis quini continuasse Viri.
 
 
Principio mensis Phrygiae contermina Matri 55
  Sospita delubris dicitur aucta novis.
Nunc ubi sint illis, quaeris, sacrata Kalendis
  Templa deae: longo procubuere die.
Cetera ne simili caderent labefacta ruina,
  Cavit sacrati provida cura ducis, 60
Sub quo delubris sentitur nulla senectus.
  Nec satis est homines, obligat ille deos.
Templorum positor, templorum sancte repostor,
  Sit superis, opto, mutua cura tui.
Dent tibi coelestes, quos tu coelestibus, annos, 65
  Proque tua maneant in statione domo.
Tum quoque vicini lucus celebratur Asyli,
  Qua petit aequoreas advena Tibris aquas.
Ad penetrale Numae, Capitolinumque Tonantem,
  Inque Jovis summa caeditur arce bidens. 70
Saepe graves pluvias adopertus nubibus Auster
  Concitat, aut posita sub nive terra latet.
 
 
Proximus Hesperias Titan abiturus in undas
  Gemmea purpureis quum juga demet equis,
Illa nocte aliquis tollens ad sidera vultum 75
  Dicet: Ubi est hodie, quae Lyra fulsit heri?
Dumque Lyram quaeret, medii quoque terga Leonis
  In liquidas subito mersa notabit aquas.
 
 
Quem modo caelatum stellis Delphina videbas,
  Is fugiet visus nocte sequente tuos; 80
Seu fuit occultis felix in amoribus index,
  Lesbida cum domino seu tulit ille lyram.
Quod mare non novit, quae nescit Ariona tellus?
  Carmine currentes ille tenebat aquas.
Saepe sequens agnam lupus est hac voce retentus: 85
 Saepe avidum fugiens restitit agna lupum:
Saepe canes leporesque umbra cubuere sub una,
  Et stetit in saxo proxima cerva leae;
Et sine lite loquax cum Palladis alite cornix
  Sedit, et accipitri juncta columba fuit. 90
Cynthia saepe tuis fertur, vocalis Arion,
  Tamquam fraternis obstupuisse modis.
Nomen Arionium Siculas impleverat urbes,
  Captaque erat lyricis Ausonis ora sonis.
Inde domum repetens puppim conscendit Arion, 95
  Atque ita quaesitas arte ferebat opes.
Forsitam, infelix, ventos undamque timebas;
  At tibi nave tua tutius aequor erat.
Namque gubernator destricto constitit ense,
  Ceteraque armata conscia turba manu. 100
Quid tibi cum gladio? dubiam rege, navita, pinum.
  Non sunt haec digitis arma tenenda tuis.
Ille metu pavidus, Mortem non deprecor, inquit:
  Sed liceat sumpta pauca referre lyra.
Dant veniam, ridentque moram. Capit ille coronam, 105
  Quae possit crines, Phoebe, decere tuos.
Induerat Tyrio bis tinctam murice pallam:
  Reddidit icta suos pollice chorda sonos:
Flebilibus veluti numeris canentia dura
  Trajectus penna tempora cantat olor. 110
Protinus in medias ornatus desilit undas;
  Spargitur impulsa caerula puppis aqua.
Inde—fide majus—tergo delphina recurvo
  Se memorant oneri supposuisse novo.
Ille sedens citharamque tenet, pretiumque vehendi 115
  Cantat, et aequoreas carmine mulcet aquas.
Dî pia facta vident; astris delphina recepit
  Jupiter, et stellas jussit habere novem.
 
 
Nunc mihi mille sonos, quoque est memoratus Achilles,
  Vellem, Maeonide, pectus inesse tuum. 120
Dum canimus sacras alterno carmine Nonas,
  Maximus hinc fastis accumulatur honos.
Deficit ingenium, majoraque viribus urgent.
  Haec mihi praecipuo est ore canenda dies.
Quid volui demens elegis imponere tantum 125
  Ponderis? heroi res erat ista pedis.
Sancte Pater Patriae, tibi plebs, tibi Curia nomen
  Hoc dedit, hoc dedimus nos tibi nomen Eques.
Res tamen ante dedit; sero quoque vera tulisti
  Nomina; jam pridem tu pater orbis eras. 130
Hoc tu per terras, quod in aethere Jupiter alto,
  Nomen habes; hominum tu pater, ille deum.
Romule, concedas; facit hic tua magna tuendo
  Moenia: tu dederas transilienda Remo.
Te Tatius, parvique Cures, Caeninaque sensit; 135
  Hoc duce Romanum est solis utrumque latus.
Tu breve nescio quid victae telluris habebas:
  Quodcumque est alto sub Jove, Caesar habet.
Tu rapis, hic castas duce se jubet esse maritas.
  Tu recipis luco, submovet ille nefas. 140
Vis tibi grata fuit, florent sub Caesare leges;
  Tu domini nomen, principis ille tenet.
Te Remus incusat, veniam dedit hostibus ille.
  Coelestem fecit te pater, ille patrem.
 
 
Jam puer Idaeus media tenus eminet alvo, 145
  Et liquidas mixto nectare fundit aquas.
En etiam, si quis Borean horrere solebat,
  Gaudeat: a Zephyris mollior aura venit.
 
 
Quintus ab aequoreis nitidum jubar extulit undis
  Lucifer, et primi tempora veris erunt. 150
Ne fallare tamen, restant tibi frigora, restant,
  Magnaque discedens signa reliquit hiems.
 
 
Tertia nox veniat: Custodem protinus Ursae
  Adspicies geminos exseruisse pedes.
Inter Hamadryadas jaculatricemque Dianam 155
  Callisto sacri pars fuit una chori.
Illa deae tangens arcus, Quos tangimus, arcus,
  Este meae testes virginitatis, ait.
Cynthia laudavit, promissaque foedera serva,
  Et comitum princeps tu mihi, dixit, eris. 160
Foedera servasset, si non formosa fuisset.
  Cavit mortales: ab Jove crimen habet.
Mille feras Phoebe silvis venata redibat,
  Aut plus, aut medium sole tenente diem.
Ut tetigit lucum,—densa niger ilice lucus, 165
  In medio gelidae fons erat altus aquae—
Hac, ait, in silva, virgo Tegeaeae, lavemur.
  Erubuit falso virginis illa sono.
Dixerat et Nymphis: Nymphae velamina ponunt.
  Hanc pudet, et tardae dat mala signa morae. 170
Exuerat tunicas: uteri manifesta tumore
  Proditur indicio ponderis ipsa sui.
Cui Dea, Virgineos, perjura Lycaoni, coetus
  Desere, nec castas pollue, dixit, aquas.
Luna novum decies implerat cornibus orbem: 175
  Quae fuerat virgo credita, mater erat.
Laesa furit Juno, formam mutatque puellae.
  Quid facis? invito pectore passa Jovem est.
Utque ferae vidit turpes in pellice vultus,
  Hujus in amplexus Jupiter, inquit, eat. 180
Ursa per incultos errabat squalida montes,
  Quae fuerat summo nuper amanda Jovi.
Jam tria lustra puer furto conceptus agebat,
  Quum mater nato est obvia facta suo.
Illa quidem, tamquam cognosceret, adstitit amens, 185
  Et gemuit: gemitus verba parentis erant.
Hanc puer ignarus jaculo fixisset acuto,
  Ni foret in superas raptus uterque domus.
Signa propinqua micant. Prior est, quam dicimus Arcton;
  Arctophylax formam terga sequentis habet. 190
Saevit adhuc canamque rogat Saturnia Tethyn,
  Maenaliam tactis ne lavet Arcton aquis.
 
 
Idibus agrestis fumant altaria Fauni,
  Hic ubi discretas insula rumpit aquas.
Haec fuit illa dies, in qua Vejentibus arvis 195
  Ter centum Fabii ter cecidere duo.
Una domus vires et onus susceperat urbis:
  Sumunt gentiles arma professa manus.
Egreditur castris miles generosus ab îsdem,
  E quis dux fieri quilibet aptus erat. 200
Carmentis portae dextro via proxima Jano est.
  Ire per hanc noli, quisquis es, omen habet.
Ill fama refert Fabios exisse trecentos.
  Porta vacat culpa; sed tamen omen habet.
Ut celeri passu Cremeram tetigere rapacem, 205
  —Turbidus hibernis ille fluebat aquis—
Castra loco ponunt: destrictis ensibus ipsi
  Tyrrhenum valido Marte per agmen eunt:
Non aliter, quam quum Libyca de rupe leones
  Invadunt sparsos lata per arva greges. 210
Diffugiunt hostes, inhonestaque vulnera tergo
  Accipiunt: Tusco sanguine terra rubet.
Sic iterum, sic saepe cadunt. Ubi vincere aperte
  Non datur, insidias armaque caeca parant.
Campus erat: campi claudebant ultima colles, 215
  Silvaque montanas occulere apta feras.
In medio paucos armentaque rara relinquunt:
  Cetera virgultis abdita turba latet.
Ecce, velut torrens undis pluvialibus auctus
  Aut nive, quae Zephyro victa tepente fluit, 220
Per sata perque vias fertur, nec, ut ante solebat,
  Riparum clausas margine finit aquas:
Sic Fabii latis vallem discursibus implent,
  Quosque vident, spernunt, nec etus alter inest.
Quo ruitis, generosa domus? male creditur hosti. 225
  Simplex nobilitas, perfida tela cave.
Fraude perit virtus. In apertos undique campos
  Prosiliunt hostes, et latus omne tenent.
Quid facient pauci contra tot millia fortes?
  Quidve, quod in misero tempore restet, habent? 230
Sicut aper silvis longe Laurentibus actus
  Fulmineo celeres dissipat ore canes;
Mox tamen ipse perit: sic non moriuntur inulti,
  Vulneraque alterna dantque feruntque manu.
Una dies Fabios ad bellum miserat omnes: 235
  Ad bellum missos perdidit una dies.
Ut tamen Herculeae superessent semina gentis,
  Credibile est ipsos consuluisse deos.
Nam puer impubes et adhuc non utilis armis
  Unus de Fabia gente relictus erat, 240
Scilicet, ut posses olim tu, Maxime, nasci,
  Cui res cunctando restituenda foret.
 
 
Continuata loco tria sidera, Corvus et Anguis,
  Et medius Crater inter utrumque jacet.
Idibus illa latent: oriuntur nocte sequenti. 245
  Quae sibi cur tria sint consociata, canam.
Forte Jovi festum Phoebus sollemne parabat:
  —Non faciet longas fabula nostra moras—
I mea, dixit, avis, ne quid pia sacra moretur,
  Et tenuem vivis fontibus affer aquam. 250
Corvus inauratum pedibus cratera recurvis
  Tollit, et aërium pervolat altus iter.
Stabat adhuc duris ficus densissima pomis:
  Tentat eam rostro: non erat apta legi.
Immemor imperii sedisse sub arbore fertur, 255
  Dum fierent tarda dulcia poma mora.
Jamque satur nigris longum rapit unguibus hydrum,
  Ad dominumque redit, fictaque verba refert:
Hic mihi causa morae, vivarum obsessor aquarum:
  Hic tenuit fontes officiumque meum. 260
Addis, ait, culpae mendacia? Phoebus, et audes
  Fatidicum verbis fallere velle deum?
At tibi, dum lactens haerebit in arbore ficus,
  De nullo gelidae fonte bibantur aquae.
Dixit, et antiqui monumenta perennia facti 265
  Anguis, Avis, Crater, sidera juncta micant.
 
 
Tertia post Idus nudos Aurora Lupercos
  Adspicit, et Fauni sacra bicornis erunt.
Dicite, Pierides, sacrorum quae sit origo,
  Attigerint Latias unde petita domos. 270
Pana deum pecoris veteres coluisse feruntur
  Arcades. Arcadiis plurimus ille jugis.
Testis erit Pholoë, testes Stymphalides undae,
  Quique citis Ladon in mare currit aquis,
Cinctaque pinetis nemoris juga Nonacrini, 275
  Altaque Cyllene, Parrhasiaeque nives.
Pan erat armenti custos, Pan numen equarum:
  Munus ob incolumes ille ferebat oves.
Transtulit Evander silvestria numina secum.
  Hic, ubi nunc urbs est, tum locus urbis erat. 280
Inde deum colimus, devectaque sacra Pelasgis.
  Flamen ad haec prisco more Dialis erat.
Cur igitur currant, et cur—sic currere mos est—
  Nuda ferant posita corpora veste, rogas.
Ipse deus velox discurrere gaudet in altis 285
  Montibus, et subitas concitat ille feras.
Ipse deus nudus nudos jubet ire ministros:
  Nec atis ad cursum commoda vestis erat.
Ante Jovem genitum terras habuisse feruntur
  Arcades, et Luna gens prior illa fuit. 290
Vita feris similis, nullos agitata per usus:
  Artis adhuc expers et rude vulgus erat.
Pro domibus frondes norant, pro frugibus herbas:
  Nectar erat palmis hausta duabus aqua.
Nullus anhelabat sub adunco vomere taurus: 295
  Nulla sub imperio terra colentis erat:
Nullus adhuc erat usus equi, se quisque ferebat.
  Ibat ovis lana corpus amicta sua.
Sub Jove durabant, et corpora nuda gerebant,
  Docta graves imbres et tolerare Notos. 300
Nunc quoque detecti referunt monumenta vetusti
  Moris, et antiquas testificantur opes.
Sed, cur praecipue fugiat velamina Faunus,
  Traditur antiqui fabula plena joci.
Forte comes dominae juvenis Tirynthius ibat: 305
  Vidit ab excelso Faunus utrumque jugo.
Vidit, et incaluit, Montanaque numina, dixit,
  Nil mihi vobiscum est; haec meus ardor erit.
Ibat odoratis humeros perfusa capillis
  Maeonis, aurato conspicienda sinu. 310
Aurea pellebant rapidos umbracula soles,
  Quae tamen Herculeae sustinuere manus.
Jamque nemus Bacchi, Tmoli vineta, tenebat,
  Hesperus et fusco roscidus ibat equo,
Antra subit tophis laqueataque pumice vivo; 315
  Garrulus in primo limine rivus erat.
Dumque parant epulas potandaque vina ministri,
  Cultibus Alciden instruit illa suis.
Dat tenues tunicas Gaetulo murice tinctas:
  Dat teretem zonam, qua modo cincta fuit. 320
Ventre minor zona est: tunicarum vincla relaxat,
  Ut possit vastas exseruisse manus.
Fregerat armillas non illa ad brachia factas.
  Scindebant magni vincula parva pedes.
Ipsa capit clavamque gravem spoliumque leonis, 325
  Conditaque in pharetra tela minora sua.
Sic epulis functi, sic dant sua corpora somno,
  Et positis juxta secubuere toris.
Causa: repertori vitis pia sacra parabant,
  Quae facerent pure, quum foret orta dies. 330
Noctis erat medium: quid non amor improbus audet?
  Roscida per tenebras Faunus ad antra venit,
Utque videt somno comites vinoque solutos,
  Spem capit in dominis esse soporis idem,
Intrat, et huc illuc temerarius errat adulter, 335
  Et praefert cautas subsequiturque manus,
Venerat ad strati captata cubilia lecti,
  Et prima felix sorte futurus erat.
Ut tetigit fulvi setis hirsuta leonis
  Vellera, pertimuit, sustinuitque manum, 340
Attonitusque metu riguit: ut saepe viator
  Turbatum viso rettulit angue pedem.
Inde tori, qui junctus erat, velamina tangit
  Mollia, mendaci decipiturque nota.
Cetera tentantem cubito Tirynthius heros
  Reppulit. E summo decidit ille toro. 350
Fit sonus: inclamat comites, et lumina poscit
  Maeonis. Illatis ignibus acta patent.
Ille gemit lecto graviter dejectus ab alto,
  Membraque de dura vix sua tollit humo.
Ridet et Alcides, et qui videre jacentem: 355
  Ridet amatorem Lyda puella suum.
Veste deus lusus fallentes lumina vestes
  Non amat, et nudos ad sua sacra vocat.
Adde peregrinis causas, mea Musa, Latinas,
  Inque suo noster pulvere currat equus. 360
Cornipedi Fauno caesa de more capella,
  Venit ad exiguas turba vocata dapes;
Dumque sacerdotes verubus transsuta salignis
  Exta parant, medias sole tenente vias,
Romulus et frater, pastoralisque juventus, 365
  Solibus et campo corpora nuda dabant,
Caestibus, et jaculis, et missi pondere saxi
  Brachia per lusus experienda dabant.
Pastor ab excelso, Per devia rura juvencos,
  Romule, praedones, eripe, dixit, agunt. 370
Longum erat armari. Diversis exit uterque
  Partibus; accursu praeda recepta Remi.
Ut rediit, verubus stridentia detrahit exta:
  Atque ait, Haec certe non nisi victor edet.
Dicta facit, Fabiique simul. Venit irritus illuc 375
  Romulus, et mensas ossaque nuda videt.
Risit, et indoluit Fabios potuisse Remumque
  Vincere: Quinctilios non potuisse suos.
Fama manet facti. Posito velamine currunt:
  Et memorem famam, quod bene cessit, habet. 380
Forsitan et quaeras, cur sit locus ille Lupercal,
  Quaeve diem tali nomine causa notet.
Ilia Vestalis coelestia semina partu
  Ediderat, patruo regna tenente suo.
Is jubet auferri pueros et in amne necari. 385
  Quid facis? ex istis Romulus alter erit.
Jussa recusantes peragunt lacrimosa ministri;
  Flent tamen, et geminos in loca jussa ferunt.
Albula, quem Tibrin mersus Tiberinus in unda
  Reddidit, hibernis forte tumebat aquis. 390
Hic, ubi nunc Fora sunt, lintres errare videres,
  Quaque jacent valles, Maxime Circe, tuae.
Hic ubi venerunt,—neque enim procedere possunt
  Longius—ex illis unus et alter, ait:
At quam sunt similes! at quam formosus uterque! 395
  Plus tamen ex illis iste vigoris habet.
Si genus arguitur vultu, ni fallit imago,
  Nescio quem vobis suspicor esse deum.
At si quis vestrae deus esset originis auctor,
  In tam praecipiti tempore ferret opem. 400
Ferret opem certe, si non ope mater egeret,
  Quae facta est uno mater et orba die.
Nata simul, moritura simul, simul ite sub undas
  Corpora. Desicrat; deposuitque sinu,
Vagierunt clamore pari: sentire putares. 405
  Hi redeunt udis in sua tecta genis.
Sustinet impositos summa cavus alveus unda.
  Heu quantum fati parva tabella tulit!
Alveus in limo silvis appulsus opacis,
  Paullatim fluvio deficiente, sedet. 410
Arbor erat: remanent vestigia, quaeque vocatur
  Rumina nunc ficus, Romula ficus erat.
Venit ad expositos—mirum—lupa feta gemellos.
  Quis credat pueris non nocuisse feram?
Non nocuisse parum est: prodest quoque: quos lupa nutrit,415
  Perdere cognatae sustinuere manus.
Constitit, et cauda teneris blanditur alumnis,
  Et fingit lingua corpora bina sua.
Marte satos scires; timor abfuit: ubera ducunt,
  Nec sibi promissi lactis aluntur ope. 420
Illa loco nomen fecit; locus ipse Lupercis.
  Magna dati nutrix praemia lactis habet.
Quid vetat Arcadio dictos a monte Lupercos?
  Faunus in Arcadia templa Lycaeus habet.
Nupta, quid exspectas? non tu pollentibus herbis, 425
  Nec prece, nec magico carmine mater eris.
Excipe fecundae patienter verbera dextrae:
  Jam socer optatum nomen habebit avi.
Nam fuit illa dies, dura quum sorte maritae
  Reddebant uteri pignora rara sui. 430
Quid mihi, clamabat, prodest rapuisse Sabinas,
  Romulus—hoc illo sceptra tenente fuit—
Si mea non vires, sed bellum injuria fecit!
  Utilius fuerat non habuisse nurus.
Monte sub Esquilio, multis incaeduus annis 435
  Junonis magnae nomine lucus erat,
Huc ubi venerunt, pariter nuptaeque virique
  Suppliciter posito procubuere genu.
Quum subito motae tremuere cacumina silvae,
  Et dea per lucos mira locuta suos, 440
Italidas matres, inquit, sacer hircus inito!
  Obstupuit dubio territa turba sono.
Augur erat: nomen longis intercidit annis:
  Nuper ab Etrusca venerat exsul humo.
Ille caprum mactat. Jussae sua terga puellae 445
  Pellibus exsectis percutienda dabant.
Luna resumebat decimo nova cornua motu,
  Virque pater subito, nuptaque mater erat.
Gratia Lucinae: dedit haec tibi nomina lucus,
Aut quia principium tu, dea, lucis habes. 450
Parce, precor, gravidis, facilis Lucina, puellis,
 Maturumque utero molliter effer onus.
 
 
Orta dies fuerit: tu desine credere ventis,
  Perdidit illius temporis aura fidem.
Flamina non constant: et sex reserata diebus 455
  Carceris aeolii janua laxa patet.
Jam levis obliqua subsedit Aquarius urna.
  Proximus aetherios excipe, Piscis, equos.
Te memorant fratremque tuum—nam juncta micatis
  Signa—duos tergo sustinuisse deos. 460
Terribilem quondam fugiens Typhona Dione,
  Tunc quum pro coelo Jupiter arma tulit,
Venit ad Euphraten comitata Cupidine parvo,
  Inque Palaestinae margine sedit aquae.
Populus et cannae riparum summa tenebant, 465
  Spemque dabant salices, hos quoque posse tegi.
Dum latet, intonuit vento nemus. Illa timore
  Pallet, et hostiles credit adesse manus;
Utque sinu natum tenuit, Succurrite Nymphae,
  Et dîs auxilium ferte duobus, ait. 470
Nec mora, prosiluit. Pisces subiere gemelli;
  Pro quo nunc dignum sidera munus habent.
Inde nefas ducunt genus hoc imponere mensis,
  Nec violant timidi piscibus ora Syri.
 
 
Proxima lux vacua est: at tertia dicta Quirino. 475
  Qui tenet hoc nomen, Romulus ante fuit;
Sive quod hasta curis priscis est dicta Sabinis:
  —Bellicus a telo venit in astra deus—
Sive suum regi nomen posuere Quirites:
  Seu quia Romanis junxerat ille Cures. 480
Nam pater armipotens, postquam nova moenia vidit,
  Multaque Romulea bella peracta manu,
Jupiter, inquit, habet Romana potentia vires:
  Sanguinis officio non eget illa mei.
Redde patri natum: quamvis intercidit alter, 485
  Pro se, proque Remo, qui mihi restat, erit.
Unus erit, quem tu tolles in caerula coeli;
  Tu mihi dixisti: sint rata dicta Jovis.
Jupiter annuerat; nutu tremefactus uterque
  Est polus, et coeli pondera sensit Atlas. 490
Est locus: antiqui Capreae dixere paludem.
  Forte tuis illic, Romule, jura dabas.
Sol fugit, et removent subeuntia nubila coelum,
  Et gravis effusus decidit imber aquis,
Hinc tonat, hinc missis abrumpitur ignibus aether. 495
  Fit fuga: rex patris astra petebat equis.
Luctus erat, falsaeque Patres in crimine caedis;
  Haesissetque animis forsitan illa fides:
Sed Proculus Longa veniebat Julius Alba,
  Lunaque fulgebat, nec facis usus erat: 500
Quum subito motu nubes crepuere sinistrae.
  Rettulit ille gradus, horrueruntque comae.
Pulcher, et humano major, trabeaque decorus
  Romulus in media visus adesse via,
Et dixisse simul, Prohibe lugere Quirites: 505
  Nec violent lacrimis numina nostra suis.
Tura ferant, placentque novum pia turba Quirinum,
  Et patrias artes militiamque colant.
Jussit, et in tenues oculis evanuit auras.
  Convocat hic populos, jussaque verba refert. 510
Templa deo fiunt. Collis quoque dictus ab illo,
  Et referunt certi sacra paterna dies.
Lux quoque cur eadem Stultorum festa vocetur,
  Accipe: parva quidem causa, sed apta subest.
Non habuit tellus doctos antiqua colonos: 515
  Lassabant agiles aspera bella viros.
Plus erat in gladio, quam curvo laudis aratro:
  Neglectus domino pauca ferebat ager.
Farra tamen veteres jaciebant, farra metebant,
  Primitias Cereri farra resecta dabant. 520
Usibus admoniti flammis torrenda dederunt,
  Multaque peccato damna tulere suo.
Nam modo verrebant nigras pro farre favillas;
  Nunc ipsas ignes corripuere casas.
Facta dea est Fornax: laeti Fornace coloni 525
  Orant, ut fruges temperet illa suas.
Curio legitimis nunc Fornacalia verbis
  Maximus indicit, nec stata sacra facit;
Inque Foro, multa circum pendente tabella,
  Signatur certa Curia quaeque nota; 530
Stultaque pars populi, quae sit sua Curia, nescit:
  Sed facit extrema sacra relata die.
 
 
Est honor et tumulis. Animas placate paternas,
  Parvaque in exstinctas munera ferte pyras,
Parva petunt Manes. Pietas pro divite grata est 535
  Munere. Non avidos Styx habet ima deos.
Tegula porrectis satis est velata coronis,
  Et sparsae fruges, parcaque mica salis,
Inque mero mollita Ceres, violaeque solutae.
  Haec habeat media testa relicta via. 540
Nec majora veto: sed et his placabilis umbra est.
  Adde preces positis et sua verba focis.
Hunc morem aeneas, pietatis idoneus auctor,
  Attulit in terras, juste Latine, tuas.
Ille patris Genio sollemnia dona ferebat; 545
  Hinc populi ritus edidicere pios.
At quondam, dum longa gerunt pugnacibus armis
  Bella, Parentales deseruere dies.
Non impune fuit. Nam dicitur omine ab isto
  Roma suburbanis incaluisse rogis. 550
Vix equidem credo: bustis exisse feruntur,
  Et tacitae questi tempore noctis avi;
Perque vias urbis, Latiosque ululasse per agros
  Deformes animas, vulgus inane, ferunt.
Post ea praeteriti tumulis redduntur honores, 555
  Prodigiisque venit funeribusque modus.
Dum tamen haec fiunt, viduae cessate puellae:
  Exspectet puros pinea taeda dies.
Nec tibi, quae cupidae matura videbere matri,
  Comat virgineas hasta recurva comas. 560
Conde tuas, Hymenaee, faces, et ab ignibus atris
  Aufer. Habent alias maesta sepulcra faces.
Di quoque templorum foribus celentur opertis,
  Ture vacent arae, stentque sine igne foci.
Nunc animae tenues et corpora functa sepulcris 565
  Errant: nunc posito pascitur umbra cibo.
Nec tamen haec ultra, quam, tot de mense supersint
  Luciferi, quot habent carmina nostra pedes.
Hanc, quia justa ferunt, dixere Feralia lucem.
  Ultima placandis Manibus illa dies. 570
Ecce anus in mediis residens annosa puellis
  Sacra facit Tacitae: vix tamen ipsa tacet;
Et digitis tria tura tribus sub limine ponit,
  Qua brevis occultum mus sibi fecit iter.
Tumn cantata ligat cum fusco licia plumbo; 575
  Et septem nigras versat in ore fabas;
Quodque pice adstrinxit, quod acu trajecit ahena,
  Obsutum maenae torret in igne caput:
Vina quoque instillat. Vini quodcumque relictum est,
  Aut ipsa, aut comites, plus tamen ipsa, bibit. 580
Hostiles linguas inimicaque vinximus ora,
  Dicit discedens, ebriaque exit anus.
Protinus a nobis, quae sit dea Muta, requires.
  Disce, per antiquos quae mihi nota senes.
Jupiter indomito Juturnae captus amore 585
  Multa tulit, tanto non patienda deo.
Illa modo in silvis inter coryleta jacebat:
  Nunc in cognatas desiliebat aquas.
Convocat hic Nymphas, Latium quaecumque tenebant,
  Et jacit in medio talia verba choro: 590
Invidet ipsa vitatque, quod expedit illi,
  Vestra soror summo jungere membra deo.
Consulite ambobus: nam quae est mea magna voluptas,
  Utilitas vestra magna sororis erit.
Vos illi in prima fugienti obsistite ripa, 595
  Ne sua fluminea corpora mergat aqua.
Dixerat: annuerunt nymphae Tiberinides omnes,
  Quaeque colunt thalamos, Illa diva, tuos.
Forte fuit Naïs, Lara nomine: prima sed illi
  Dicta bis antiquum syllaba nomen erat, 600
Ex vitio positum. Saepe illi dixerat Almo,
  Nata, tene linguam: nec tamen illa tenet.
Quae, simul ac tetigit Juturnae stagna sororis,
  Effuge, ait, ripas: dicta refertque Jovis.
Illa etiam Junonem adiit, miserataque nuptam, 605
  Naïda Juturnam vir tuus, inquit, amat.
Jupiter intumuit: quaque est non usa modeste,
  Eripuit linguam, Mercuriumque monet,
Duc hanc ad Manes: locus ille silentibus aptus.
 Nympha, sed infernae Nympha paludis, erit. 610
Jussa Jovis fiunt. Accepit lucus euntes.
  Dicitur illa duci placuisse deo.
Vim parat hic: vultu pro verbis illa precatur,
  Et frustra muto nititur ore loqui.
Fitque gravis, geminosque parit, qui compita servant, 615
  Et vigilant nostra semper in aede, Lares.
Proxima cognati dixere Caristia cari,
  Et venit ad socias turba propinqua dapes.
Scilicet a tumulis, et, qui periere, propinquis
  Protinus ad vivos ora referre juvat, 620
Postque tot amissos, quidquid de sanguine restat,
  Adspicere, et generis dinumerare gradus.
Innocui veniant: procul hinc, procul impius esto
  Frater, et in partus mater acerba suos;
Cui pater est vivax, qui matris digerit annos, 625
  Quae premit invisam socrus iniqua nurum.
Tantalidae fratres absint, et Iasonis uxor,
  Et quae ruricolis semina tosta dedit:
Et soror, et Progne, Tereusque duabus iniquus,
  Et quicumque suas per scelus auget opes. 630
Dîs generis date tura bonis; Concordia fertur
  Illa praecipue mitis adesse die;
Et libate dapes, ut grati pignus honoris
  Nutriat incinctos missa patella Lares,
Jamque ubi suadebit placidos nox ultima somnos, 635
  Larga precaturi sumite vina manu,
Et, Bene nos, Patriae, bene te, Pater, optime Caesar!
  Dicite suffuso per sacra verba mero.
 
 
Nox ubi transierit, solito celebretur honore,
  Separat indicio qui deus arva suo. 640
Termine, sive lapis, sive es defossus in agro
  Stipes ab antiquis, sic quoque numen habes.
Te duo diversa domini pro parte coronant,
  Binaque serta tibi, binaque liba ferunt.
Ara fit: huc ignem curto fert rustica testu 645
  Sumptum de tepidis ipsa colona focis.
Ligna senex minuit, concisaque construit alte,
  Et solida ramos figere pugnat humo.
Dum sicco primas irritat cortice flammas,
  Stat puer, et manibus lata canistra tenet. 650
Inde, ubi ter fruges medios immisit in ignes,
  Porrigit incisos filia parva favos.
Vina tenent alii: libantur singula flammis.
  Spectant et linguis Candida turba favent.
Spargitur et caeso communis Terminus agno: 655
  Nec queritur, lactens quum sibi porca datur.
Conveniunt celebrantque dapes vicinia supplex,
  Et cantant laudes, Termine sancte, tuas.
Tu populos, urbesque, et regna ingentia finis:
  Omnis erit sine te litigiosus ager. 660
Nulla tibi ambitio est: nullo corrumperis auro:
  Legitima servas credita rura fide:
Si tu signasses olim Thyreatida terram,
  Corpora non leto missa trecenta forent,
Nec foret Othryades congestis lectus in armis. 665
  O quantum patriae sanguinis ille dedit!
Quid, nova quum fierent Capitolia? nempe deorum
  Cuncta Jovi cessit turba, locumque dedit.
Terminus—ut veteres memorant—inventus in aede
  Restitit, et magno cum Jove templa tenet. 670
Nunc quoque, se supra ne quid nisi sidera cernat,
  Exiguum templi tecta foramen habent.
Termine, post illud levitas tibi libera non est,
  Qua positus fueris in statione, mane.
Nec tu vicino quidquam concede roganti, 675
  Ne videare hominem praeposuisse Jovi;
Et seu vomeribus, seu tu pulsabere rastris,
  Clamato, Meus est hic ager, ille tuus.
Est via, quae populum Laurentes ducit in agros,
  Quondam Dardanio regna petita duci. 680
Illac lanigeri pecoris tibi, Termine, fibris
  Sacra videt fieri sextus ab urbe lapis.
Gentibus est aliis tellus data limite certo;
  Romanae spatium est urbis et orbis idem.
 
 
Nunc mihi dicenda est Regis fuga. Traxit ab illa 685
  Sextus ab extremo nomina mense dies.
Ultima Tarquinius Romanae gentis habebat
  Regna, vir injustus, fortis ad arma tamen.
Ceperat hic alias, alias everterat urbes,
  Et Gabios turpi fecerat arte suos. 690
Namque trium minimus, proles manifesta Superbi,
  In medios hostes nocte silente venit.
Nudarant gladios: Occidite, dixit, inermem!
  Hoc cupiant fratres, Tarquiniusque pater,
Qui mea crudeli laceravit verbere terga! 695
  —Dicere ut hoc posset, verbera passus erat—
Luna fuit. Spectant juvenem, gladiosque recondunt,
  Tergaque, deducta veste, notata vident.
Flent quoque, et, ut secum tueatur bella, precantur.
  Callidus ignaris annuit ille viris. 700
Jamque potens misso genitorem appellat amico,
  Prodendi Gabios quod sibi monstret iter,
Hortus odoratis suberat cultissimus herbis,
  Sectus humum rivo lene sonantis aquae.
Illic Tarquinius mandata latentia nati 705
  Accipit, et virga lilia summa metit.
Nuntius ut rediit, decussaque lilia dixit,
  Filius, Agnosco jussa parentis, ait.
Nec mora: principibus caesis ex urbe Gabina,
  Traduntur ducibus moenia nuda suis. 710
Ecce—nefas visu—mediis altaribus anguis
  Exit, et exstinctis ignibus exta rapit.
Consulitur Phoebus. Sors est ita reddita: Matri
  Qui dederit princeps oscula, victor erit.
Oscula quisque suae matri properata tulerunt, 715
  Non intellecto credula turba deo.
Brutus erat stulti sapiens imitator, ut esset
  Tutus ab insidiis, dire Superbe, tuis.
Ille jacens pronus matri dedit oscula Terrae,
  Creditus offenso procubuisse pede. 720
Cingitur interea Romanis Ardea signis,
  Et patitur lentas obsidione moras.
Dum vacat, et metuunt hostes committere pugnam,
  Luditur in castris: otia miles agit.
Tarquinius juvenis socios dapibusque meroque 725
  Accipit, atque illis rege creatus ait:
Dum nos difficilis pigro tenet Ardea bello,
  Nec sinit ad patrios arma referre deos;
Ecquid in officio torus est socialis? et ecquid
  Conjugibus nostris mutua cura sumus? 730
Quisque suam laudant. Studiis certamina crescunt,
  Et fervent multo linguaque corque mero.
Surgit, cui clarum dederat Collatia nomen;
  Non opus est verbis, credite rebus, ait.
Nox superest: tollamur equis, urbemque petamus. 735
  Dicta placent: frenis impediuntur equi.
Pertulerant dominos. Regalia protinus illi
  Tecta petunt: custos in fore nullus erat.
Ecce nurum regis fusis per colla coronis
  Inveniunt posito pervigilare mero. 740
Inde cito passu petitur Lucretia. Nebat;
  Ante torum calathi lanaque mollis erant.
Lumen ad exiguum famulae data pensa trahebant,
  Inter quas tenui sic ait ipsa sono:
Mittenda est domino—nunc, nunc properate, puellae— 745
  Quamprimum nostra facta lacerna manu.
Quid tamen audistis?—nam plura audire potestis—
  Quantum de bello dicitur esse super?
Postmodo victa cades, melioribus, Ardea, restas,
  Improba, quae nostros cogis abesse viros. 750
Sint tantum reduces. Sed enim temerarius ille
  Est meus, et stricto quolibet ense ruit.
Mens abit, et morior, quoties pugnantis imago.
  Me subit, et gelidum pectora frigus habet.
Desinit in lacrimas, intentaque fila remittit, 755
  In gremio vultum deposuitque suum.
Hoc ipsum decuit: lacrimae decuere pudicam,
  Et facies animo dignaque parque fuit.
Pone metum, venio, conjux ait. Illa revixit,
  Deque viri collo dulce pependit onus. 760
Interea juvenis furiales regius ignes
  Concipit, et caeco raptus amore furit.
Forma placet, niveusque color, flavique capilli,
  Quique aderat nulla factus ab arte decor.
Verba placent, et vox, et quod corrumpere non est: 765
  Quoque minor spes est, hoc magis ille cupit.
Jam dederat cantum lucis praenuntius ales,
  Quum referunt juvenes in sua castra pedem.
Carpitur attonitos absentis imagine sensus
  Ille: recordanti plura magisque placent. 770
Sic sedit, sic culta fuit, sic stamina nevit,
  Neglectae collo sic jacuere comae,
Hos habuit vultus, haec illi verba fuere,
  Hic decor, haec facies, hic color oris erat.
Ut solet a magno fluctus languescere flatu, 775
  Sed tamen a vento, qui fuit, unda tumet:
Sic, quamvis aberat placitae praesentia formae,
  Quem dederat praesens forma, manebat amor.
Ardet, et injusti stimulis agitatus amoris
  Comparat indigno vimque dolumque toro. 780
Exitus in dubio est. Audebimus ultima, dixit.
  Viderit, audentes forsne deusne juvet.
Cepimus audendo Gabios quoque. Talia fatus
  Ense latus cinxit, tergaque pressit equi.
Accipit aerata juvenem Collatia porta, 785
  Condere jam vultus sole parante suos.
Hostis, ut hospes, init penetralia Collatini:
  Comiter excipitur: sanguine junctus erat.
Quantum animis erroris inest! parat inscia rerum
  Infelix epulas hostibus illa suis. 790
Functus erat dapibus: poscunt sua tempora somni.
  Nox erat, et tota lumina nulla domo.
Surgit, et auratum vagina liberat ensem,
  Et venit in thalamos, nupta pudica, tuos,
Utque torum pressit, Ferrum, Lucretia, mecum est, 795
  Natus, ait, regis, Tarquiniusque loquor.
Illa nihil: neque enim vocem viresque loquendi,
  Aut aliquid toto pectore mentis habet.
Sed tremit, ut quondam stabulis deprensa relictis
  Parva sub infesto quum jacet agna lupo. 800
Quid faciat? pugnet? vincetur femina pugna.
  Clamet? at in dextra, qui necet, ensis adest.
Effugiat? positis urgentur pectora palmis;
  Tune primum externa pectora tacta manu.
Instat amans hostis precibus, pretioque, minisque: 805
  Nec prece, nec pretio, nec movet ille minis.
Nil agis; eripiam, dixit, pro crimine vitam:
  Falsus adulterii testis adulter erit.
Interimam famulum, cum quo deprensa fereris.
  Succubuit famae victa puella metu. 810
Quid, victor, gaudes? haec te victoria perdet.
  Heu quanto regnis nox stetit una tuis!
Jamque erat orta dies: passis sedet illa capillis,
  Ut solet ad nati mater itura rogum;
Grandaevumque patrem fido cum conjuge castris 815
  Evocat: et posita venit uterque mora.
Utque vident habitum, quae luctus causa, requirunt,
  Cui paret exsequias, quove sit icta malo.
Illa diu reticet, pudibundaque celat amictu
  Ora. Fluunt lacrimae more perennis aquae. 820
Hinc pater, hinc conjux lacrimas solantur, et orant,
  Indicet: et caeco flentque paventque metu.
Ter conata loqui, ter destitit, ausaque quarto.
  Non oculos adeo sustulit illa suos.
Hoc quoque Tarquinio debebimus? eloquar, inquit, 825
  Eloquar infelix dedecus ipsa meum.
Quaeque potest narrat. Restabant ultima; flevit,
  Et matronales erubuere genae.
Dant veniam facto genitor conjuxque coactae.
  Quam, dixit, veniam vos datis, ipsa nego. 830
Nec mora; celato figit sua pectora ferro,
  Et cadit in patrios sanguinolenta pedes.
Tunc quoque jam moriens, ne non procumbat honeste,
  Respicit. Haec etiam cura cadentis erat.
Ecce super corpus communia damna gementes, 835
  Obliti decoris, virque paterque jacent.
Brutus adest, tandemque animo sua nomina fallit,
  Fixaque semanimi corpore tela rapit;
Stillantemqne tenens generoso sanguine cultrum,
  Edidit impavidos ore minante sonos: 840
Per tibi ego hunc juro fortem castumque cruorem,
  Perque tuos Manes, qui mihi numen erunt,
Tarquinium poenas profuga cum stirpe daturum.
  Jam satis est virtus dissimulata diu.
Illa jacens ad verba oculos sine lumine movit, 845
  Visaque concussa dicta probare coma.
Fertur in exsequias animi matrona virilis,
  Et secum lacrimas invidiamque trahit.
Vulnus inane patet. Brutus clamore Quirites
  Concitat, et regis facta nefanda refert. 850
Tarquinius cum prole fugit. Capit annua Consul
  Jura. Dies regnis illa suprema fuit.
 
 
Fallimur? an veris praenuntia venit hirundo,
  Et metuit, ne qua versa recurrat hiems?
Saepe tamen, Progne, nimium properasse quereris, 855
  Virque tuo Tereus frigore laetus erit.
 
 
Jamque duae restant noctes de mense secundo,
  Marsque citos junctis curribus urget equos.
Ex vero positum permansit Equiria nomen,
  Quae deus in campo prospicit ipse suo. 860
Jure venis, Gradive; locum tua tempora poscunt,
  Signatusque tuo nomine mensis adest.
Venimus in portum libro cum mense peracto.
  Naviget hinc alia jam mihi linter aqua.
 

NOTES:

1. Crescit. Some MSS. read crescat.