Читать книгу: «İlon Mask: Tesla, SpaceX və möhtəşəm gələcəyin izi ilə», страница 3
İlonun anası Mey Mask valideynlərinə sitayiş edirdi. Gəncliyində tipik bir “əlaçı qız’’ idi, riyaziyyatı sevir, məktəbdə yaxşı oxuyurdu. 15 yaşına çatanda onun üzündəki cizgilərə diqqət etdilər. Məlum oldu ki, Mey çox gözəldir. Ucaboylu, qamətli, sarısaçlı, almacıq sümüyü çıxıq və kəskin xətləri ilə Mey rəfiqələrindən seçilirdi. Ailə dostlarının manekenlik məktəbi vardı, Mey orada modellik öyrənirdi. Bazar günlərində podiuma çıxır, jurnallarda fotoları nəşr olunur, arada rəsmi tədbirlərə də dəvət alırdı. Nəticədə “Miss Cənubi Afrika’’ gözəllik yarışmasının finalına çıxdı. Mey manekenliyi buraxmadı, altmış yaşından sonra da “New York’’ və “Elle’’ kimi jurnalların üz qabığına çıxır, Beyonsenin kliplərində yer alır.
Mey və İlonun atası Errol Mask bir məhəllədə böyüyüblər. İlk dəfə görüşəndə 1948-ci ildə doğulmuş Meyin 11 yaşı vardı. Errol Meyin məktəbdəki uğurlarına biganə idi, amma ona aşiqdi. Mey belə deyir: “O mənim ayaqlarıma və dişlərimə vurulmuşdu’’. Universitetdə tələbə ikən onlar sürəkli görüşürdülər. Meyin dediyinə görə, Errol 7 il boyunca onu istədi; usanmadan evlilik təklif edirdi: “Məni heç rahat buraxmadı’’.
Evlilik həyatları elə ilk gündən qarışıqdı. Mey bal ayında hamilə qaldı və 28 iyun 1971 tarixində, toylarından düz doqquz ay iki gün keçmiş İlonu dünyaya gətirdi. Evlilikləri çox qibtəediləcək olmasa da, Pretoriyadakı həyatları kifayət qədər yaxşı idi. Errol mühəndis idi, yaşayış və ofis binaları ilə ticarət mərkəzlərinin, hətta hərbi-hava qüvvələrinin bazasının layihələri üzərində çalışırdı. Mey isə diyetoloq işləyirdi. Bir ildən sonra İlonun Kimbal adlı qardaşı, çox keçmədən də Toska adlı bacısı doğuldular.
İlon hər şeyə maraq göstərən, hərəkətli bir uşaqdı. Hər şeyi çox tez qavrayırdı. Mey də bütün analar kimi oğlunu yaşına görə çox inkişaf etmiş, dahi biri olaraq görürdü: “Digər uşaqlardan fərqli olaraq hər şeyi havada tuturdu’’. Narahat edən tək şey İlonun zaman-zaman transa girməsiydi. İlonu dindirəndə o eşitmir, uzun-uzadı bir nöqtəyə baxırdı. Bu o qədər çox təkrarlanmağa başladı ki, valideynləri və həkimlər onun kar olduğunu düşündülər. Mey İlonun onları eşitmədiyini deyirdi. Həkimlər uşağı müayinə edib adenoidləri (patoloji olaraq böyümüş badamcıqlar – İ.N.) kəsməyi məsləhət gördülər: bu əməliyyatdan sonra, adətən, eşitmə qabiliyyəti düzəlir. Mey bunun kömək etməyəcəyini bildirdi. Anası İlonun vəziyyətinin onun eşitmə sistemi ilə deyil, beyninin çalışma xüsusiyyəti ilə bağlı olduğunu təxmin etdi. Mey belə deyirdi: “O özünə qapananda sanki başqa dünyaya düşür. Hələ də təkrarlanır o vəziyyətlər. Sadəcə olaraq artıq fikir vermirəm, bilirəm ki, ya yeni raket quraşdırır, ya da ona bənzər bir şey’’.
Digər uşaqlar İlonun bu xüsusiyyətini bəyənmirdilər. Yanında hoppanıb bağıranda da İlon onları heç vecinə almır, öz dünyasında düşünməyə davam edirdi. Ətrafındakılar onun tərbiyəsiz və nəzakətsiz olduğunu deyir, ya da başqa dünyalardan gəlmiş tühaf adam kimi qəbul edirdilər. Mey onun doğrudan da ləng olması ilə fərqləndiyini, bu özəlliyinin də onu yaşıdlarına sevdirmədiyini deyir.
Mask üçün bu anlar şox gözəldi. Beş və ya altı yaşlarında o, dünyadan qopub hansısa konkret məsələnin həllinə konsentrasiya olmağı öyrənmişdi. Qismən bu bacarıq onun beyninin çalışma şəklinin vizual xarakterli olması ilə bağlıdır. O, xəyalən hansısa bir şəkli bütün dəqiqliyi ilə, detallarına qədər görə bilirdi. Bunu ancaq kompüter proqramlarının mühəndis qrafikasına oxşatmaq olar. Mask belə xatırlayır: “Güman ki, mənim gözümün torlu qişasına (retina – İ.N.) gələn vizual informasiyanı işləyən beynim düşüncə proseslərinə də qoşulur. İndi bundan çox istifadə edə bilmirəm, çünki diqqətimi tələb edən həddindən artıq çox şey var. Amma uşaqkən bu öz-özünə baş verirdi. Gələn görüntünü işləyən beyinin böyük hissəsi daxili düşünmə proseslərində çalışmağa başlayır’’. Kompüterdə bu iki çox mürəkkəb funksiya iki çip arasında bölüşdürülüb. Qrafik prosessorlar görüntünü, yəni video və ya kompüter oyunlarını işləyir, hesablama prosessorları isə riyazi əməliyyatları həyata keçirir. Vaxt keçdikcə Mask belə bir qənaətə gəldi ki, onun beyni qrafik çipin analoqudur. Bu da ona xarici aləmdəki obyektləri görməyə imkan verir, xəyalında onları kopiyalayır və başqa obyektlərlə qarşılıqlı təsirini anlamağa yardım edir. Daha sonra Mask fikrini belə izah edir: “Görüntü və rəqəmlərə gəlincə mən onlar arasındakı qarşılıqlı prosesləri və alqoritmik əlaqəni işləyirəm. Təcil, impuls, kinetik enerji – onların obyektlərin davranışına necə təsir etdiyini aşkar görürəm’’.
Gənc İlonun ən diqqətçəkən özəlliyi onun kitab oxumağa olan həvəsidir. Çox erkən yaşdan o, kitablardan ayrılmırdı. Qardaşı Kimbal belə deyir: “Gündə on saat kitab oxuyurdu, bazar günləri isə iki kitab bitirirdi’’. Bir dəfə ailə alış-verişə çıxanda İlonun itdiyinin fərqinə varır. Mey və Kimbal onu bir kitab mağazasında tapırlar. İlon yerdə oturub kitab oxuyurdu. Hərzamankı transabənzər vəziyyətdə idi.
Böyüyüncə məktəbdən sonra saat ikidə kitab mağazalarına getməyə başladı. Axşam altıya qədər – valideynləri işdən evə qayıdana kimi orada qalırdı. Bədii ədəbiyyat, komikslər, elmi-populyar kitablar oxuyurdu. Özünün xatırladığı kimi: “Bəzən məni mağazadan qovurdular, amma çox vaxt mənə dəymirdilər’’. Sevdiyi kitablar arasında The Hitchhikker’s Guide to the Galaxy (“Avtostopla qalaktikada”) ilə birlikdə The Lord of the Rings (“Üzüklərin hökmdarı”), Ayzek Azimovun Foundation (“Fond”) seriyası və Robert Haynlaynın The Moon Is a Harsh Misstress (“Üsyankar Ay”) romanı var. Mask belə deyir: “Vaxt gəldi, mən məktəb və rayon kitabxanasındakı kitabları oxuyub bitirdim. Üçüncü və ya dördüncü sinifdəydim, deyəsən. Kitabxanaçını mənim üçün əlavə kitab sifariş etməyə razı saldım. Beləliklə, Britaniya ensiklopediyasını oxumağa başladım. Çox faydalı idi. Axı nəyi bilmədiyini bilmirsən. Və ətrafımızda nə qədər çox şey olduğunu anlamağa başlayırsan’’.
İlon faktik olaraq iki komplekt ensiklopediya oxudu. Bu qəhrəmanlığı ona dost qazanmağa kömək eləmədi. Fotoqrafik bir yaddaşı vardı və ensiklopediyalar onu “faktlar fabrikinə” çevirdi. O, klassik “hər şeyi bilən’’ oldu. Yemək masasında Toska Yerdən Aya qədər məsafəni soruşur. İlon o andaca dəqiq məsafəni dilə gətirir: perigeyi də, apogeyi (trayektoriyası ellips şəklində olan Aydan Yerə ən yaxın məsafə perigey, ən uzağı isə apogeydir – İ.N.). Mey belə xatırlayır: “Toska həmişə deyirdi ki, nəyisə bilmək istəyirsənsə, bizim dahidən soruş. Nə desək, hər şeyi xatırlayırdı’’. İlon “kitab qurdu’’ olduğundan çox ağır və ləngdi. Anası onun idmanla arasının çox da yaxşı olmadığını deyir.
Mey İlonun axşamçağı küçədə qardaşı və xalaoğulları ilə oyun oynarkən uşaqlardan biri qaranlıqdan qorxduğunu söylədi. İlon ona dedi: “Qaranlıq sadəcə olaraq işığın yoxluğudur’’. Qorxaq uşaq nəzəri bir izah istəmirdi, istədiyi birinin onu sakitləşdirməsiydi. Uşaqkən başqalarının səhvini düzəltməsi və iynəli sözləri İlona dost qazanmağa mane olurdu. O isə elə hesab edirdi ki, insanlar səhvlərini biləndə sevinirlər. Mey bu haqda belə deyir: “Uşaqlar belə şey eşitmək istəmirlər. Onlar İlona onunla oynamaq istəmədiklərini deyirdilər. Bir ana kimi ona acıyırdım, dostlarının olmasını istəyirdi. Kimbal və Toska evə dostlarını gətirirdi, o isə yox. Onlarla da oynamaq istəyirdi, amma alınmırdı’’. Mey uşaqlara onu da oynamağa çağırın deyirdi. Cavabları belə olurdu: “Onunla darıxdırıcıdır’’. Lakin İlon böyüdükcə qardaşı, bacısı və xalası uşaqları ilə yaxşı münasibətlər qurdu. Məktəbdə özünə qapalı olsa da, ailədə açıq və dostcanlı idi. Və nəticə etibarilə böyük rolunu öz üzərinə götürərək bütün işlərdə liderlik etməyə başladı.
Mask ailəsində işlər bir müddət yolunda gedirdi. Evləri Pretoriyanın ən böyük evlərindən biri idi, Errolun işləri yaxşıydi. İlonun səkkiz yaşında olduğu bir fotoda üç ağbəniz uşaq pilləkənlərin üstündə oturub, arxa planda isə Pretoriyanın məşhur bənövşəyi ağacı – jakaranda görünür. Şəkildə İlonun yumru yanaqları və geniş təbəssümü var.
Bu fotonun çəkilməsindən qısa bir zaman sonra ailə dağıldı. Valideynləri bir il keçməmiş boşandılar. Mey uşaqlarla Cənubi Afrikanın şərq sahilində yerləşən Durbandakı bağ evinə köçdü. İki il sonra İlon atasıyla yaşamaq istədiyini dilə gətirdi. Mask bu istəyini belə izah edir: “Mənə elə gəlirdi ki, atam kədər içində və kimsəsizdir. Anamın 3 uşağı yanındaydı, atam isə yalqızdı. Bu, ədalətsizlik idi’’. Ailənin bəzi üzvləri qərarı İlonun özünün verdiyini, bəziləri isə ata nənəsi Koranın ona təzyiq göstərdiyini deyirlər. Mey o hadisəni belə xatırlayır: “Onun bu mutlu evi nə üçün tərk etdiyini anlaya bilmirdim. Həqiqətən də, bu xoşbəxt evi mən onun üçün yaratmışdım. Amma İlon həmişə bildiyini edirdi’’. İlonun keçmiş arvadı, onun 5 oğlunun anası Castin belə ehtimal edir ki, İlon evin Alfa erkəyi olduğundan məsələnin emosional tərəfinə baxmır. Castin İlonun valideynləri ilə çox da yaxın münasibətdə olmadığını söyləyir və Mask ailəsi haqda “soyuq, sentimentallıqdan uzaq insanlar” deyir. Bir müddət sonra Kimbal da atasının yanına köçdü. O bunu belə izah etdi ki, təbiəti etibarilə oğul atasının yanında yaşamalıdır.
Errol haqda söz düşəndə ailə üzvləri susmağa üstünlük verirlər. Onun çətin insan olduğu ilə razılaşıb təfərrüatlara varmırlar. Errol sonralar ikinci dəfə evləndi və İlonun iki atabir bacısı da var. Onlar bu gün də İlonun himayəsindədirlər. İlon və qohumları, görünür, bacıları pərt etməmək üçün Errolu camaat içində müzakirə etməmək haqda qərar qəbul ediblər.
Haqqında bilinənlər bunlardır: Errolun ailəsinin dərin Cənubi Afrika kökləri var. Onun sülaləsinin izləri iki yüz il əvvələ qədər gedib çıxır. Masklar adlarının Pretoriyanın ilk telefon kitabçasına düşdüyünü söyləyirlər. Onun atası Uolter Henri Ceyms Mask orduda çavuş olub. İlon ata babası haqda belə deyir: “O, demək olar ki, danışmırdı. Viski içir, çox əsəbi olurdu və əntiqə krossvord doldururdu’’. Errolun anası Kora Ameliya İngiltərədə intellektual bir ailədə doğulmuşdu. Nəvələrinə də yetişirdi, oğluna da. Kimbal nənəsinin işgüzar, zirək və təşəbbüskar bir qadın olduğunu deyərək həyatlarında çox böyük rol oynadığını qeyd edir. İlon nənəsinə Nana deyirdi və onunla çox yaxın idi. Valideynləri boşandıqdan sonra o, İlonu məktəbdən götürüb gəzdirir və onunla Scrabbl (masaüstü söz oyunu – İ.N.) oynardı.
İlk baxışda Errolun evində həyat gözəldi. Ev kitablarla dolu idi. Kompüter və özünə lazım olan şeyləri almaq üçün İlonun pulu da vardı. Errol uşaqları özü ilə xarici səfərlərə aparırdı. Kimbal o dövrün çox şən keçdiyini və onda yaxşı xatirələr buraxdığını söyləyir. Errol övladlarını intellekti ilə təəccübləndirir, onlara bəzi dərslər verirdi. İlon atası haqda belə deyir: “O, istedadlı mühəndisdi. Atam hər şeyin necə çalışdığını bilirdi’’. Atasının iş yerinə gedən İlon və Kimbal kərpic qoymaq, su sisteminin qurulması, pəncərənin necə yerləşdirilməsi və elektrik kabellərinin çəkilməsini öyrənirdilər. Bunları öyrənmək qardaşların çox xoşlarına gəlirdi.
Kimbal atasının hər zaman ciddi nəzarəti altında olduqlarını vurğulayır. Errol İlonla Kimbalı qarşısında otuzdurub üç-dörd saat boyunca “tərbiyəvi iş’’ aparırdı. Uşaqlar ağızlarını belə aça bilməzdilər. Errol oğlanlarına göstərdiyi zabitədən, onları adi uşaq əyləncələrindən məhrum etməkdən zövq alırdı sanki. İlon tez-tez atasını Amerikaya köçmək üçün inandırmağa cəhd edir, Errol isə bu istəyə qarşı çıxırdı. İlonu susdurmaq üçün evdəki xadiməni işdən çıxardıb ev işlərini onun görməsini istədi – “Amerikalı olmağın nə olduğunu bilsin’’ demişdi.
İlon və Kimbal bu mövzuda ətraflı danışmasalar da, aydın olurdu ki, ataları ilə yaşadıqları dövrdə ciddi travmatik təzyiqə məruz qalıblar. İkisi də müəyyən psixoloji sarsıntı keçirdiklərini düşünür. Kimbal belə deyir: “Atamda nələrinsə normal olmadığı dəqiqdir. İlonla mənə də keçib bunlar. Və bizi bu sərt tərbiyə sistemi yetişdirib’’. Errolun adı gələndə Meyin tükləri biz-biz durur: “Kimsə onunla yola gedə bilmir. Çətindir onunla. Heç nə danışmaq istəmirəm, çünki bütün bunlar dəhşətdir. Bilirsinizmi, bu haqda danışmaq lazım deyil, uşaqlar, nəvələr var axı…’’.
Errolla oğlu haqda söhbət etmək istədiyimi bildirəndə mənə elektron poçtla belə bir cavab göndərdi: “İlon mənimlə yaşayanda çox müstəqil və məqsədyönlü bir uşaqdı. O dövrdə Cənubi Afrikada heç kim kompüterin nə olduğunu bilmirdi. Amma İlon kompüter elmi ilə maraqlanırdı, on iki yaşına çatanda onun istedadı hər kəsə məlum idi. İlon və qardaşı Kimbalın uşaqkən maraq dairələri genişdi, hamısını sadalamaq çətindir. Mənimlə bərabər Cənubi Afrika və onun xaricində çox səyahət etdilər. İlon, qardaşı və bacısı hər atanın arzu etdiyi nümunəvi uşaqlardı və hələ də elədirlər. İlonun nailiyyətləri ilə çox qürur duyuram’’.
Errol mənə göndərdiyi elektron məktubu İlona da göndərdi. İlon atasının “keçmişlə bağlı söylədiklərinə inanmaq olmaz” dedi və məni onunla yazışmaq fikrindən daşındırdı: “Bu dünyanın adamı deyil o, başında hər şey qaydasında deyil’’ söyləyərək daha detallı izahat verməkdən boyun qaçırtdı. Sonra isə əlavə etdi: “Demək olar ki, çocuqluğum yaxşı olmayıb, danışanda qulağa xoş gəlsə də, mutlu deyildim. Uşaqlığım iztirabla doluydu. Atam həyatı zəhər eləməyi yaxşı bacarırdı. O, istənilən vəziyyəti bərbad edə bilərdi, hətta ən yaxşısını belə. Bədbəxt adamdır o. Bilmirəm…lənət olsun…insan necə belə ola bilir…bilmirəm mən… Gəl qapadaq bu söhbəti, yoxsa çox uzağa gedərik’’. İlon və Castin uşaqlarını Errolla əsla tanış etməyəcəklərinə and içiblər.
İlon kompüteri ilk dəfə on yaşına çatanda Yohannesburqdakı Sandton Ticarət Mərkəzində görüb. O günü belə xatırlayır: “Elektronika cihazları satan mağazanın küncünə bir neçə kompüter qoymuşdular. İnsanın istədiklərini yerinə yetirəcək maşının bu olduğunu düşündüm. Mənim belə maşınım olmalıdır! Bu sehrli aləti almaq üçün atamı bezdirməyə başladım’’. 1980-də satışa çıxmış populyar ev bilgisayarı VIC-20 çox keçmədən onun oldu. 5 kilobayt yaddaşı olan kompüterin üstündə BASIC proqram dilini öyrənmək üçün dərs vəsaiti də vermişdilər. BASIC dili 6 aylıq kursla mənimsənirdi. İlon isə üç gün üç gecə yuxusuz qalıb işi bitirdi. Həyatında bundan daha cəzbedici və həyəcanverici bir şey görməmişdi. Atası mühəndis olsa da, onda nəsə bir luddistlik vardı, texnikaya biganə idi. Errol kompüterin oyun oynamağa yaradığını, onunla real mühəndis problemi həll olunmayacağını deyirdi. İlon bu sözləri vecinə almadı.
Kitab sevgisinin üzərinə bir də kompüter ehtirası gəldi. İlon çox vaxt Kimbal və xalası uşaqları Rass, Lindon və Peter Rivi (xalası Keyin uşaqları) müxtəlif avantüralara təhrik edirdi. Bir dəfə məhlələrində qapı-qapı gəzərək pasxa yumurtalarının satışını təşkil etdilər. Yumurtaları yaxşı boyamasalar da, onları üçqat bahasına varlı qonşularına sata bildilər. İlon ev şəraitində partlayıcı maddələr və raketlər də düzəltməyə başladı. Cənubi Afrikada “Estes’’ raketləri üçün start qurğuları yox idi. Bu səbəbdən də kimyəvi birləşmələri düzəldib konteynerlərə yerləşdirmək lazımdı. İlon belə xatırlayır o macəranı: “Nə çox şeydən partlayıcı düzəltmək olarmış. Barıtı selitra, kükürd və manqal kömüründən hazırlayırlar. Amma güclü bir turşunu güclü qələvi ilə birləşdirsən, çıxan enerjinin miqdarı xeyli çox olacaq. Dənəvərlənmiş xlorla əyləc yağı isə dəhşətli təsir yaradır. Barmaqlarımı itirmədiyim üçün şanslıyam’’. Partlatmağa bir şey olmayanda oğlanlar qat-qat paltar geyinir, qoruyucu eynəklər taxıb pnevmatik tüfənglərdən bir-birini gülləbarana tuturdular. İlon qardaşı ilə qum təpələri arasındakı tozlu yollarda çox velosiped sürürdü. Kimbalın bir dəfə velosipeddən uçaraq hansısa darvazanın tikanlı məftillərinə girdiyini unutmayıblar.
İllər ötdükcə qardaşların öz işlərini qurmaq istəkləri ciddiləşməyə başladı. Onlar oyun avtomatları zalı açmağa həvəsləndilər. Böyüklərdən icazə almadan yer seçib müqavilə bağladılar. Amma bizneslə məşğul olmaq üçün verilən sənədi 18 yaşından böyük birinin imzalaması lazımdı. Nə Errol qol çəkməyə razı oldu, nə də xalasının əri. Gənclərin birlikdə bizneslərini qurmaları üçün iyirmi il keçəcəkdi.
Onların ən təhlükəli hünəri, güman ki, Pretoriya ilə Yohannesburq arasındakı səyahət idi. 1980-ci illərdə Cənubi Afrikada cinayətkarlıq yüksək həddə çatmışdı. İki şəhər arasındakı 35 mil (56 km) məsafəni qatarla qət etmək dünyada ən qorxulu səyahətlərdən biri sayılırdı. Kimbal belə hesab edirdi ki, bu cür səfərlər onlara önəmli təcrübə qazandırırdı: “Cənubi Afrika xoş səyahətlər üçün ən yaxşı yer deyildi, bu da bizə pis təsir edirdi. Çox şey görmüşdük, üzərimizdəki müxtəlif tərbiyəvi eksperimentlər bizim riskə olan münasibətimizi dəyişdirirdi. Böyüyürdük, amma peşə sahibi olmağın həyatda ən çətin şey olduğunu anlamırdıq. Bu heç də yaxşı bir şey deyildi’’.
Yaşları 13–16 arasında olan oğlanları axşam əyləncələri və Yohannesburqdakı müxtəlif məşğuliyyətlər cəlb etməyə başlayırdı. Bunlardan biri onların “Dungeones & Dragons’’ (“Yeraltı dünya və əjdahalar’’ – 1970-ci illərdə fentezi janrında yaranmış masa oyunu – İ.N.) turnirinə getmələri oldu. Onlar rəqabət mühiti yaradıb öncə səhnəni xəyal etməli, sonra da rola girməli idilər. “Bir otağa giribsən, küncdə bir sandıq var. Nə edərsən?.. Sandığı açdın. Bu isə tələymiş! Onlarla şeytanı azadlığa buraxmış olursan!’’ Xalası oğlu Piter Rev İlonu belə xatırlayır: “O, Yeraltı dünyanın Ustası rolunu məharətlə icra edirdi, Div və başqa personajların mətnlərini yaxşı əzbərləyirdi. Qalib gəlmək üçün ona inanılmaz bir xəyal gücü tələb olunurdu. İlon iştirakçılara ilham verirdi’’.
Məktəbdə öyrədilənlər İlon və dostlarına çox da maraqlı gəlmirdi. İlon bir neçə məktəb dəyişdirmişdi. Səkkiz və doqquzuncu sinifləri Bryanston liseyində oxumuşdu. Bir dəfə günorta İlon və Kimbal beton pilləkənlərin üstündə oturub yemək yeyirdilər. Bu vaxt bir həmyaşıdı İlona sataşmaq istədi. Mask istəmədən səhər iclasında oğlanla toqquşmuş, o da bunu böyütmüşdü. Arxadan yaxınlaşıb ayağıyla Maskı başından vurdu və pilləkəndən aşağı itələdi. “Uçaraq’’ yerə düşən Maskı bir neçə nəfər ayaqları ilə vurur, toqquşduğu adam isə başından tutub yerə çırpırdı. Kimbal dəhşətlər içində bu səhnəni izləyirdi. Çox qorxmuş, İlonun öləcəyini düşünmüşdü. Nəhayət, özünü aşağı çatdıranda İlonun qan içində üzü-gözü şişmişdi: “Elə bil boks rinqindən çıxmışdı’’. İlon xəstəxanalıq oldu. Məktəbə ancaq bir həftə sonra başlaya bildi (2013-cü ildə keçirdiyi mətbuat konfransında sifətinə dəyən sərt yumruqlardan sonra burnundan rinoplastika əməliyyatı olunduğunu söyləmişdi).
Maskı döyənlər o hadisədən sonra onu üç-dörd il rahat buraxmadılar. Maskın ən yaxın dostunu İlonla əlaqəni kəsənə qədər sürəkli döydülər: “Bununla da sakitləşmədilər, dostumdan, həm də ən yaxın dostumdan istifadə edərək məni gizləndiyim yerdən çıxarıb döydülər. Acılarım daha da artdı. Çox ağırdı’’. Mask bunları mənə gözü nəmli, səsi titrəyərək danışırdı. “Hansısa bir səbəbdən onlar məni öldürmək istəyirdilər. Yorulmadan illərlə məni təqib etdilər. Yeniyetmə çağlarım çətin keçdi. Ara vermədən bir neçə il zülm etdilər. Məni öldürmək istəyən bu qaniçən dəstə məktəbdə dalımca düşür, “mitilimi yerə sərirdi”, – Mask xatırlayır. – Evdə də vəziyyət ürəkaçan deyildi. Başqa sözlə, sonu görünməyən bir vəhşət içindəydim”.
Yuxarı sinifləri Mask Pretoriyadakı oğlan məktəbində keçirdi. Artıq böyümüş və bərkimişdi, məktəbdəki vəziyyət də yaxşı idi. Həyat nisbətən daha məqbul hala dönürdü. Dövlət məktəbi olaraq açılsa da, yüz ildən çox idi ki, özəl məktəb kimi fəaliyyət göstərirdi. Bu məktəbə oğlanları Oksford və ya Kembricə qəbul olsunlar deyə verirdilər.
Sinif yoldaşları Maskı yaraşıqlı, sakit və elə də fərqlənməyən bir gənc kimi xatırlayırlar. Sinifdə İlonun arxasında oturan Deon Prinsloo belə deyir: “Sinfimizdə dörd-beş nəfərin böyük gələcəyi olduğunu deyirdilər. İlon onlardan biri deyildi’’. O illər bədən tərbiyəsi bir kult halına gəlmişdi. İlonun idmana laqeyd qalması onun yalqızlığına səbəb olurdu. Gideon Furye adlı bir başqa sinif yoldaşı isə onun haqqında bunları söyləyir: “Doğrusu, onun milyarder olacağına heç bir əlamət yox idi. Məktəbdə heç vaxt liderlik edə bilmədi. Onun haralara yüksəldiyini eşidəndə çox təəccüb etmişdim’’.
Maskın yaxın dostları yoxdu. Onun ekssentrik, fərqli maraq dairəsi diqqət çəkirdi. Siniflərindəki Ted Vud İlonun məktəbə raket modelləri gətirib tənəffüsdə onları uçurtduğunu unutmayıb. Bu onun maraqlandığı yeganə sahə deyildi. Dərsdə aparılan müzakirələr zamanı İlon günəş enerjisinin faydalı qazıntılardan daha üstün olduğunu söyləmişdi. Bu, təbii ehtiyatları çıxarmaqla dolanan bir ölkədə ağıla gəlməyəcək bir fikir idi. Ted Maskın hər şey haqda şəxsi fikrə sahib olduğunu söyləyir. Onunla indi də münasibətlərini qorumuş sinif yoldaşı Terensi Beni İlonun məktəbdə başqa planetlərdə koloniyalar yaratmaq fantaziyaları olduğunu xatırlayır.
Gələcəyə başqa bir eyham. İlon və Kimbal tənəffüsdə həyəcanla mübahisə edirlərmiş. Vud söhbətin nədən getdiyini soruşanda ona belə cavab verirlər: “Maliyyə sektoruna bank filiallarının ehtiyacı varmı və kağızsız bank əməliyyatlarına nə zaman keçiləcək kimi məsələlər ətrafında danışırıq’’. Vud “Ooo, nə gözəl’’ desə də, içində bunların tam bir cəfəngiyyat olduğunu düşünmüşdü.
Mask sinfinin elitasında olmasa da, yaxşı qiymətlərlə oxuyurdu və onu kompüter dərsi verilən eksperimental proqrama daxil etmişdilər. Başqa məktəblərdən seçilmiş uşaqlar da vardı bu proqramda. Sinifdə BASIC, COBOL və PASCAL proqramlaşdırma dilləri öyrədilirdi. Maskın texnologiyaya meyli onun elmi fantastika və fenteziyə olan sevgisi ilə tamamlanırdı. O, əjdahalar və qeyri-adi təbiət varlıqları haqda hekayələr, hətta “Üzüklərin hökmdarı’’na bənzər bir şey də yazmaq istəyirdi.
Mey oğlunun məktəb illərinə bir ananın gözü ilə baxır və İlonun möhtəşəm tədris uğurları haqda çox sayda hekayə danışır. Yazdığı kompüter oyununun təcrübəli mütəxəssislərin diqqətini çəkdiyindən, riyaziyyat imtahanını necə uğurla verməsindən söz açır, inanılmaz bir hafizəsi olduğunu söyləyir, sinif yoldaşlarını keçməməsinin səbəbinı məktəbdə öyrədilənlərə marağının olmaması ilə izah edir.
Mask belə deyir: “Mən bu şəkildə düşünürdüm: hansı qiymətləri almalıyam ki, istədiyim yerə qəbul olum. Afrikaans (afrikaans və ya bur dili Cənubi Afrikanın 11 rəsmi dilindən biridir, alman dilinin fərqli ləhcəsidir – İ.N.) kimi məcburi dərs vardı, məsələn. Bu dillə məşğul olmaq mənə gülməli gəlirdi. Qəbul olmaq üçün keçid balı toplayır, fizika və kompüter predmetlərindən mümkün olan ən yüksək bal yığırdım. Yaxşı oxumaq üçün bunu istəmək lazımdır. Yüksək ballar toplamaq yerinə mən kompüter oyunlarını, proqram yazmağı və kitab oxumağı sevirdim. Yadımdadır, dörddə-beşdə oxuyanda bəzi dərslərdən keçə bilmirdim, anamın dostu mənə dedi ki, sinifdə qalacam. Mən, həqiqətən də, bilmirdim ki, sonrakı sinfə keçmək üçün yaxşı qiymətlər almaq lazımdır. Məcbur olub o dərslərdən yüksək ballar topladım’’.
17 yaşında Mask Cənubi Afrikadan Kanadaya köçdü. O bu səyahət haqda mətbuata tez-tez danışır və adətən, bu qaçışın motivasiyasının iki variantını verir. Birinci versiya belədi ki, o ən qısa müddətdə Amerikaya yerləşmək istəyirdi, bunun üçün isə kanadalı köklərindən istifadə edib müvəqqəti dayanacaq kimi Kanadanı seçdi. İkinci “növbətçi’’ versiya isə dünyagörüşü ilə bağlı məsələdir. Cənubi Afrika Respublikasında əsgərlik məcburi idi. Mask isə aparteid rejiminə xidmət etməmək üçün hərbi mükəlləfiyyətdən qurtulmaq istəyirdi.
Mask özünün ən böyük avantürasına başlamazdan əvvəl Pretoriya universitetində beş ay boyunca təhsil almışdı. Ancaq bu fakt çox az yerdə qeyd olunub. O, fizika və maşınqayırma oxuyurdu, amma xüsusi bir həvəs göstərmədi, qısa müddət sonra da universiteti buraxdı. Mask universitetdə Kanada sənədlərini gözləmək üçün oxuduğunu söyləyir. Daha məntiqlı səbəb isə universitetdə veyillənməklə əsgərlikdən yayınması idi. Ehtimal ki, bu xüsus cəsur və romantik obrazı ilə uzlaşmadığı üçün Pretoriya universitetini atmaq faktı heç vaxt dilə gətirilmir.
Mask Amerikaya getməyi uzun zaman həsrətlə gözlədi. Kompüter və texnikaya olan marağı onu dayanmadan Silikon Vadisinə səsləyirdi. Amerikanı ən iddialı layihələrin həyata keçdiyi yer olaraq görürdü. Cənubi Afrikada isə hər şey tam tərsinəydi. Kimbalın ifadə etdiyi kimi, Cənubi Afrika İlon kimilər üçün türmədir.
Köçüb getmək üçün imkan Kanada qanunvericiliyindəki bir dəyişikliklə yarandı. Buna görə Mey Kanada vətəndaşlığını uşaqlarına da keçirə biləcəkdi. Mask vaxt itirmədən hansı sənədlərin toplanmasını araşdırmağa başladı. Kanada hökumətinin icazəsini və yeni pasportu gözləmək bir il vaxt aldı. Mey İlonun “Mən Kanadaya gedirəm’’ deyərək təyyarə biletinin alınmasını səbirsizliklə üç həftə gözlədiyini xatırlayır. Bileti alan kimi tükü belə qımıldamadan evlərini tərk etdi.
