Читать книгу: «Myśli», страница 26

926

Trzeba wysłuchać dwóch stron; czego nie omieszkałem uczynić.

Kiedy ktoś wysłuchał jednego głosu, jest zawsze po tej stronie; ale przeciwny głos wpływa na zmianę opinii, podczas gdy tu jezuita potwierdza ją.

Nie to co robią, ale to co mówią.

Jedynie przeciwko mnie krzyczą. I owszem: wiem, komu mam z tego zdać sprawę.

Chrystus był kamieniem obrazy.

Godzien skazania, skazany.

Polityka. – Znaleźliśmy dwie przeszkody w zamiarze ulżenia ludziom; jedną, prawa wewnętrzne, Ewangelii; drugą, prawa zewnętrzne, państwa i religii. Jednych uczyniliśmy się panami; z drugimi oto jak postąpiliśmy: amplianda, restingenda, a maiori ad minus. Junior.

Prawdopodobne. Jeżeli równie liche racje jak te będą prawdopodobne, wszystko będzie prawdopodobne.

Pierwsza racja. Dominus actuum coniugalium. Molin.

Druga racja. Non potest compensari. Less⁸²⁷.

Przeciwstawić, maksymy nie święte, ale ohydne.

Rozumują jako owi, którzy dowodzą, że jest noc w południe. Bauny, podpalacz spichrzów⁸²⁸.

…Sobór trydencki o księżach w stanie grzechu śmiertelnego: quam primum…

927

Szalone pojęcia, które macie o ważności swego Towarzystwa, każą wam obierać te okropne drogi. Widocznym jest, że to właśnie kazało wam wejść na drogę oszczerstwa, skoro potępiacie we mnie jako ohydne te same szalbierstwa, które usprawiedliwiacie u siebie, ponieważ uważacie mnie jako postronną jednostkę, a siebie jako Imago⁸²⁹.

Że wasze chwalby są szaleństwem, jawnie widocznym jest z takiego szaleństwa jak przywilej niepotępienia⁸³⁰.

Czy to sposób dodawania odwagi waszym dzieciom, potępiać je, kiedy służą Kościołowi?

To sztuczka diabła gdzie indziej zatrudniać oręż, którym ci ludzie zwalczali herezje.

Jesteście złymi politykami.

928

Diana ⁸³¹. – To jest nam bardzo użyteczne. Zepsucie u podstaw.

11. Wolno jest nie dawać najgodniejszym beneficjów niebędących pasterstwem dusz⁸³². Sobór trydencki, zdaje się, orzeka przeciwnie; ale oto jak ów tego dowodzi: Gdyby tak bowiem było, wszyscy prałaci byliby w stanie potępienia, wszyscy bowiem postępują w ten sposób.

Król i papież nie są obowiązani wybierać najgodniejszych. Gdyby tak było, papież i królowie mieliby straszliwe brzemię.

I gdzie indziej: 21. Gdyby to mniemanie nie było prawdziwe, penitenci i spowiednicy mieliby wiele kłopotów, dlatego też mniemam, iż trzeba się go trzymać w praktyce.

I w innym miejscu (22), gdzie przytacza warunki potrzebne, aby grzech stał się śmiertelnym, wprowadza tyle okoliczności, iż nigdy prawie nie grzeszy się śmiertelnie; i ustaliwszy to, wykrzykuje: O jakże jarzmo Pana jest słodkie i lekkie!

I gdzie indziej: 11. Nie jest się obowiązanym czynić jałmużnę ze zbytku swego mienia na rzecz pospolitych potrzeb ubogich; gdyby przeciwne twierdzenie było prawdą, trzeba by potępić większość bogaczy i ich spowiedników.

Te racje zniecierpliwiły mnie, tak iż rzekłem ojcu: A cóż stoi na przeszkodzie, aby to powiedzieć? – To właśnie było przewidziane w tym miejscu, odparł, gdzie, powiedziawszy: Gdyby to było prawdą, najbogatsi byliby potępieni, dodaje: 22. Na to Arragonius odpowiada, że są też w istocie, a Baunez dodaje iż spowiednicy ich toż samo. Ale ja odpowiadam z Valencją, innym jezuitą, że istnieje wiele przyczyn, aby usprawiedliwić tych bogaczy i ich spowiedników.

Byłem zachwycony jego rozumowaniem, kiedy dokończył mnie tym oto: Gdyby to mniemanie było prawdziwym co do restytucji, och, ileż restytucji trzebaby uczynić!

– O, mój ojcze, rzekłem, dobra racja! – Och! rzekł na to ojciec, jakiż to wygodny człowiek! – O, mój ojcze, rzekłem, bez waszych kazuistów iluż ludzi byłoby potępionych! O, jakże szeroką czynicie drogę, która prowadzi do nieba! O, iluż ludzi ją znajdzie! Oto ⁸³³…

929

I gotują się wyświecić z Kościoła ludzi, którzy odmawiają tego wyznania⁸³⁴ – Cały świat oświadcza, iż są.

Pan Arnauld (i jego przyjaciele) oświadcza, iż potępia je same w sobie i gdziekolwiek się znajdują, że jeżeli są w Janseniuszu, potępia je; że gdyby nawet ich tam nie było, jeżeli duch heretycki tych twierdzeń potępionych przez papieża znajduje się w Janseniuszu, potępia Janseniusza.

Ale was nie zadowalają te oświadczenia; chcecie, aby zapewnił, iż te twierdzenia znajdują się słowo w słowo w Janseniuszu. Odpowiedział, iż nie może tego ręczyć, nie wiedząc, czy tak jest; że i on, i mnóstwo innych, szukali ich tam, nie mogąc nigdy znaleźć. Prosili ciebie i wszystkich waszych, abyście przytoczyli stronicę, na której się znajdują; nigdy nikt tego nie uczynił. I chcecie mimo to wykluczyć z Kościoła za tę odmowę, mimo że potępia wszystko, co Kościół potępia, dla tej wyłącznie racji, iż nie upewnia, że słowa czy sens znajdują się w książce, gdzie ich nigdy nie znalazł i gdzie nikt nie chce mu ich pokazać. W istocie, mój ojcze, ten pozór jest tak błahy, iż nigdy może w Kościele nie było przykładu tak dziwnego, niesprawiedliwego i lekkomyślnego postępowania, jak…

Kościół może zniewolić.

Nie trzeba być teologiem, aby widzieć, że herezja ich polega tylko na oporze, który wam stawiają. Doświadczam tego na samym sobie, a widzimy powszechną próbę tego na wszystkich tych, którzy was zaczepili: proboszcze z Rouen, janseniści… z Caen.

Mniemacie, iż wasze zamiary są tak zacne, iż czynicie z nich przedmiot ślubów.

Przed dwoma laty ich herezją była bulla; w przeszłym roku wnętrze; przed pół rokiem totidem⁸³⁵, obecnie sens.

Czyż nie widzę dobrze, że chcecie jeno uczynić z nich heretyków? Najświętszy Sakrament. Przedmowa. Villeloin…

Janseniusz – Aureliusz – Arnauld – Prowincjałki.

Zaczepiłem was, mówiąc do innych.

Bardzo pocieszni jesteście, aby robić hałas o twierdzenia; to nie jest nic. Trzeba, aby to zrozumiano.

Bez imienia autorów; ale ponieważ znany był wasz zamiar, siedemdziesięciu sprzeciwiło się⁸³⁶.

Data wyroku.

Iżby ten, z któregoście nie mogli uczynić heretyka z jego własnych słów, etc.

Że ja wykazałem, iż to wszystko, aż do najokropniejszych rzeczy, zaczerpnięte jest z waszych autorów. Wszystko bowiem jest wiadome.

Czy tylko tę macie odpowiedź i tylko ten sposób udowodnienia?

Albo wie, że tak, albo że nie, albo wątpi; albo grzesznik, albo heretyk.

Zważając jedynie pogan.

To samo światło, które odsłania nadprzyrodzone prawdy, odstania je bez błędu, podczas gdy światło, które…

Ciało potępionych. Choćbyście otworzyli wszystkie skarbony w Saint-Merri, nie stalibyście się przez to bardziej niewinni.

Toteż to nie jest dziwne… Fałszywe prawo.. . Ja zaś wolałbym raczej być niewinnym niż…

Jaką rację macie po temu? Powiadacie, że jestem jansenistą, że Port-Royal podtrzymuje pięć twierdzeń, że zatem i ja je podtrzymuję: trzy kłamstwa.

I proszę was, nie mówcie mi, że to nie wy robicie to wszystko. Oszczędzicie mi odpowiedzi. Odpowiedziałbym wam rzeczy, które by się nie spodobały ani wam, ani innym.

Papież nie potępił dwóch rzeczy; potępił jedynie ducha twierdzeń; czy powiecie, że go nie potępił? – Ale duch Janseniusza mieści się tam, powiedział papież. Widzę dobrze, że papież myśli tak z przyczyny waszych totidem; ale nie powiedział tego pod karą klątwy. W jaki sposób nie byłby w to uwierzył i biskupi francuscy także? Powiadaliście totidem, a oni nie wiedzieli, że jesteście zdolni powiedzieć to, mimo że tego tam nie ma. Szalbierze, nie czytano jeszcze mego piętnastego listu.

W jaki sposób duch Janseniusza mieściłby się w twierdzeniach, które nie są jego?

Albo to jest w Janseniuszu, albo nie. Jeżeli jest, jest w tym potępiony; jeżeli nie, czemu chcecie, aby go potępiono?

Niechaj potępią bodaj jedno z waszych twierdzeń z o. Eskobara, pójdę dzierżąc w jednej ręce Eskobara, w drugiej cenzurę i sporządzę z tego argument po formie.

930

Iż potraktowano ich tak łagodnie, jak tylko było możebnym, aby się utrzymać w pośrodku między miłością prawdy, a obowiązkiem miłości bliźniego. Iż pobożność nie polega na tym, aby nigdy nie powstawać przeciwko braciom; byłoby bardzo łatwo etc.

Fałszywa to pobożność zachowywać pokój z uszczerbkiem prawdy; fałszywa to również gorliwość podtrzymywać prawdę, raniąc miłość bliźniego; toteż nie skarżyli się.

Ich maksymy mają swój czas i swoje miejsce.

Ich próżność sili się wznieść z ich błędów.

Podobni do pogan przez swoje błędy, a do męczenników przez swoją mękę.

I tak nie zapierają się żadnej…

Wystarczyłoby im wziąć wyciąg i zaprzeć się go.

Sanctificant praelium ⁸³⁷.

Bourseys. Przynajmniej nie mogą zaprzeć, że sprzeciwia się potępieniu.

931

Kazuiści. – Znaczna jałmużna, odpowiednia pokuta; mimo iż nie można wskazać, co jest sprawiedliwe, widzi się dobre, co nim nie jest. Kazuiści są pocieszni, myśląc, iż mogą to interpretować w ten sposób!

Ludzie, którzy przyzwyczajają się źle mówić i źle myśleć⁸³⁸.

Ich wielka liczba nie tylko nie dowodzi ich doskonałości, ale przeciwnie.

Pokora jednego czyni pychę wielu.

932

Rzetelnie będzie potępiony ten, kogo potępi Eskobar!

933

Ci, którzy napisali to po łacinie, mówią po francusku. Skoro złem było napisanie ich po francusku, trzeba było spełnić dobro skazując je.

Jest jedna herezja, którą rozmaicie wykłada się w szkole w świecie⁸³⁹.

934

Generałowie. – Nie wystarcza im wprowadzać do naszych świątyń takich obyczajów, templis inducere mores. Nie tylko chcą, aby ich cierpiano w Kościele, ale, jak gdyby stali się silniejsi, chcą zeń wypędzić tych, którzy do nich nie należą…

Mohatra ⁸⁴⁰. Dziwić się temu, znaczy nie być teologiem.

Kto byłby powiedział waszym generałom, iż tak bliski jest czas, że narzucą powszechnemu Kościołowi te obyczaje i nazwą wojną odtrącenie tych wybryków: Tot et tanta mala pacem?

935

Jezuici. – Jezuici chcieli połączyć Boga ze światem i zyskali jeno wzgardę Boga i świata. Co się tyczy sumienia bowiem, jest to oczywiste, co się zaś tyczy świata, nie są dobrymi politykami. Mają siłę, jak to mówiłem często, ale to znaczy w stosunku do innych zakonów. Będą mieli na tyle wpływu, aby zbudować kapliczkę i urządzić sobie stację jubileuszową, ale nie władzę obsadzania biskupstw, zarząd godnościami. Głupie to stanowisko w świecie być mnichem, które zajmują, wedle swego własnego wyznania (o. Brisacier. Benedyktyni). Mimo to… gniecie się przed potężniejszymi od siebie, a uciskacie całym swoim wpływem tych, którzy mniej są ćwiczeni od was w intrygach świata.

936

Dobrze jest, aby czynili niesprawiedliwości, iżby się nie wydawało przypadkiem, iż moliniści postąpili wedle sprawiedliwości. I nie trzeba ich też oszczędzać, godni są tego, aby je popełniać.

937

Świat musi być bardzo ślepy, jeśli wam wierzy.

938

Odczytałem ich jeszcze raz, albowiem nie…

939

Nie obwiniacie mnie nigdy o fałsz co do Eskobara, ponieważ jest znany⁸⁴¹.

940

Obojętne jest dla serca człowieka, czy wierzy w trzy, czy cztery osoby w Trójcy; ale nie etc…. I stąd pochodzi, iż zapalają się w twierdzeniu jednego, a nie drugiego.

Dobrze jest czynić jedno, ale nie trzeba poniechać drugiego. Ten sam Bóg, który nam powiedział, etc.

Tak więc kto wierzy tylko w jedno, a nie w drugie, nie wierzy w to, ponieważ Bóg to powiedział, ale tylko dlatego, iż pożądliwość jego tego nie pragnie, i ponieważ bardzo łatwo jest zgodzić się na to i dać w ten sposób bez trudu świadectwo swego sumienia, które… Ale to jest fałszywe świadectwo.

941

Cel. – Czy jest się bezpiecznym? Czy ta zasada jest pewna? Zbadajmy.

Świadectwo samo z siebie żadne. Św. Tomasz.

942

Owo prawdopodobieństwo jest potrzebne dla innych maksym, jak dla o. Lamy i dla potwarcy⁸⁴².

A fructibus eorum⁸⁴³; sądźcie o ich wierze z ich moralności.

Prawdopodobieństwo jest mało czym bez niegodziwych środków, a środki są niczym bez prawdopodobieństwa.

Jest przyjemność w tym, aby móc dobrze czynić i umieć dobrze czynić: scire et posse; łaska i prawdopodobieństwo dają to, ponieważ można zdać sprawę Bogu powołując się na ich autorów.

943

Pan de Condren: Nie zna, powiada, porównania pomiędzy związkiem Świętych a Trójcy Świętej. Chrystus powiada przeciwnie⁸⁴⁴.

944

Jest w tym sprzeczność; z jednej strony bowiem powiadają, że trzeba się trzymać tradycji i nie mogą tego zaprzeć, z drugiej zaś powiedzą, co im się spodoba. Świat uwierzy zawsze w to pierwsze, bo też nie uwierzyć w to, znaczyłoby sprzeciwiać się im.

945

Dzień sądu.

To to zatem, mój ojcze, nazywasz duchem Janseniusza; to chcesz wmówić w papieża, w biskupów.

Gdyby jezuici byli skażeni i gdyby było prawdą, że jesteśmy sami, z tym większą racją powinni byśmy wytrwać.

Quod bellum firmavit, pax ficta non auferat ⁸⁴⁵.

Neque benedictione, neque maledictione movetur, sicut Angelus Domini ⁸⁴⁶.

Zaczepia się największą z prawd chrześcijańskich, to jest miłość prawdy.

Jeżeli podpis to oznacza, niech nam pozwolą to wytłumaczyć, iżby nie było dwuznaczności; trzeba bowiem zgodzić się, iż wielu rozumie, że podpis oznacza przyznanie.

Gdyby sprawozdawca nie podpisał, wyrok byłby nieważny; gdyby bulla nie była podpisana, byłaby ważna; zatem nie…

Ale mogliście się omylić? – Przysięgam, iż wierzę, że mogę się omylić; ale nie przysięgam, iż wierzę, że się omyliłem.

Nie jest się winnym, iż się nie wierzy, a byłoby się winnym, gdyby się przysięgło, nie wierząc.

…ładne pytania…

Przykro mi mówić wam wszystko; opowiadam jeno.

Owo z Eskobarem podnosi ich na wyżyny; ale oni nie biorą tego tak i okazują niezadowolenie, iż się znaleźli między Bogiem a papieżem.

946

Jest taki niestosunek pomiędzy wartością, jaką sobie przypisuje, a jego głupotą, iż niepodobna uwierzyć, aby się zapoznawał w tym stopniu.

947 bis

Annat. Udaje ucznia bez niewiedzy i mistrza bez zarozumienia.

947

Nadużywacie wiary, jaką lud ma w Kościół i oszukujecie go.

948

Znieprawiając biskupów i Sorbonę, jeżeli nie mają tej korzyści, aby uczynić ich sąd sprawiedliwym, mają przynajmniej tę, iż czynią swoich sędziów niesprawiedliwymi. I tak kiedy ci skarżą ich w przyszłości, powiedzą ad hominem, że są niesprawiedliwi, i w ten sposób odeprą ich sąd. Ale to nie zda się na nic. Tak samo jak nie mogą wyciągnąć wniosku, iż janseniści są słusznie skazani dla tej jednej przyczyny, że są skazani, tak samo nie będą mogli wówczas wyciągnąć wniosku, że są niesłusznie skazani, ponieważ skazali ich przedajni sędziowie. Ich skazanie bowiem będzie sprawiedliwe nie dlatego, iż je wydali sędziowie zawsze sprawiedliwi, ale sędziowie sprawiedliwi w tym, co się okaże z innych dowodów.

949

Tak jak pokój w państwie ma za jedyny cel ubezpieczenie mienia narodów, tak samo pokój w Kościele ma za jedyny cel ubezpieczenie prawdy, która jest jego mieniem i skarbem mieszczącym jego serce. Byłoby niezgodne z celem pokoju wpuścić cudzoziemców do państwa, aby je łupili, nie sprzeciwiając się z obawy, aby nie mącić jego spokoju, ponieważ pokój jest sprawiedliwy i użyteczny jedynie dla bezpieczeństwa mienia, a staje się niesprawiedliwy i zgubny, kiedy je pozwala niszczyć, a wojna, która je może obronić, staje się i słuszną, i potrzebną. Tak samo w Kościele, kiedy nieprzyjaciele wiary obrażają prawdę, kiedy ktoś chce ją wydrzeć z serca wiernych, aby wprowadzić w nie błąd, zali zachować spokój znaczyłoby wówczas służyć Kościołowi, czy zdradzić go? Czy znaczyłoby to bronić go, czy zniweczyć? I czy nie jest widoczne, że tak jak zbrodnią jest mącić pokój tam, gdzie panuje prawda, tak samo zbrodnią jest trwać w pokoju, kiedy ktoś niweczy prawdę? Jest zatem czas, kiedy pokój jest sprawiedliwy, i inny, kiedy jest niesprawiedliwy. Napisane jest, że jest czas pokoju i czas wojny⁸⁴⁷, a rozstrzyga o nich dobro prawdy. Ale nie ma czasu prawdy i czasu błędu; i napisane jest przeciwnie, że prawda boża trwa wiecznie⁸⁴⁸. I dlatego to Chrystus, który powiada, iż przyszedł, aby nieść pokój⁸⁴⁹, powiada także, iż przyszedł nieść wojnę⁸⁵⁰. Ale nie powiada, iż przyszedł nieść prawdę i kłamstwo. Prawda jest tedy pierwszą zasadą i ostatecznym celem rzeczy.

950

Nadręczywszy was rzetelnie, odeślą was do domu.

Słaba to też pociecha apelacja od nadużycia, potężnym bowiem środkiem nadużycia – nie licząc, iż większość nie będzie miała możności przybyć z głębi Périgord i Anjou wytaczać sprawę przed trybunałem paryskim – jest to, iż będą mieli na zawołanie wyroki soboru, aby zabronić tych apelacji od nadużycia.

Mimo bowiem iż nie zdołają uzyskać tego, co żądają w tej mierze, żądanie to ukazuje wszelako ich potęgę, która jest tym większa, iż popchnęła ich do żądania rzeczy tak niesprawiedliwej, iż jasnym jest, że nie mogą jej uzyskać.

To zatem uwydatnia tym lepiej ich intencję i konieczność nieautoryzowania bulli, z której chcą uczynić podstawę tej nowej budowli.

To nie jest zwykła bulla, ale podstawa.

Przy wyjściu z trybunatu.

121. Papież broni królowi żenić swoje dzieci bez jego pozwolenia (1294).

Si volumus 124 (1302).

951

W bulli Cum ex apostolatus officio przez Pawła IV, ogłoszonej w 1558:

„Nakazujemy, postanawiamy, uchwalamy i określamy, iż każdy i ktokolwiek z tych, którzy okażą się zbłąkani lub popadli w herezję lub schizmę, jakiejkolwiek byliby godności i stanu, świeccy, duchowni, biskupi, arcybiskupi, patriarchowie, prymasi, kardynałowie, hrabiowie, margrabiowie, książęta, królowie i cesarze, poza wymienionymi wyrokami i karami, mają być tym samym, bez żadnych zarządzeń prawnych i faktycznych, wyzuci ze wszystkim i na zawsze ze swoich zakonów, biskupstw, beneficjów, urzędów, królestw, cesarstw i niezdolni kiedykolwiek do nich wrócić.

Wydajemy tychże rozrządzeniom władzy świeckiej, iżby byli ukarani; nie przyznajemy żadnej łaski tym, którzy parci prawdziwą pokutą ocknęliby się ze swego błędu, chyba że pobłażliwość i dobroć Stolicy Apostolskiej uzna, iż zasługują na to, aby ich zamknięto w klasztorze na wiekuistą pokutę o chlebie i wodzie; ale mają być na zawsze pozbawieni wszelkiej godności, zakonu, prałatury, hrabstwa, księstwa, królestwa. I niechaj ci, którzy ich będą ukrywali i bronili, będą tym samym faktem uznani za wyklętych i bezecnych, wyzutych z wszelkiego królestwa, księstwa, majątku i posiadania, przypadającego jako prawa własność tym, którzy pierwsi zawładną ich osobą”.

Si… exterminabunt, iustificabuntur ⁸⁵¹ 23 q. 5 Urbana II. Non eos homicidas reputamus quod adversus excommunicatos zelo catholicae matris ardentes aliquem eorum trucidasse contigerit⁸⁵².

952

Ponieważ dwie główne sprawy Kościoła to zachowanie pobożności wiernych i nawrócenie heretyków, jesteśmy przepełnieni boleścią, widząc stronnictwa, jakie się tworzą dzisiaj, aby wprowadzić błędy najbardziej zdolne zamknąć na zawsze heretykom wstęp do naszej społeczności i skazić śmiertelnie resztkę osób katolickich i nabożnych, które nam zostały. Przedsięwzięcie to, które podnosi się dziś tak jawnie przeciw prawdom religii, i to najważniejszym dla naszego zbawienia, nie tylko napełnia nas zgryzotą, ale także grozą i obawą, ponieważ poza uczuciem, jakie w każdym chrześcijaninie muszą budzić te wybryki, mamy co więcej obowiązek zaradzenia na to i użycia powagi, jaką Bóg nam dał dla sprawienia, aby ludy które nam poruczył etc.

953

List o gwałtownym ugruntowaniu się jezuitów wszędzie.

Nadprzyrodzone zaślepienie.

Ta moralność, która ma na czele ukrzyżowanego Boga.

Oto ci, którzy uczynili ślub posłuszeństwa, tanquam Christo.

Upadek jezuitów.

Nasza religia, która jest na wskroś boska.

Kazuista, zwierciadło.

Jesteśmy…

Jeżeli to uznajecie, to dobry znak.

To szczególna rzecz, że nie ma sposobu wlania w nich pojęcia o religii.

Bóg ukrzyżowany.

Rozpowszechniając tę sprawę, aby mówić o formularzu, ukarali sami siebie.

Ale co za przewrót! Dzieci miłują zepsucie, którego się chwytają. Wrogowie ich brzydzą się nimi.

Dla mnóstwa kazuistów nie tylko nie jest to przedmiotem oskarżeń przeciw Kościołowi, ale przeciwnie, przedmiotem utyskiwań Kościoła.

I abyśmy nie byli podejrzani jak żydzi, którzy przynoszą książki niepodejrzane poganom, przynoszą nam swoje Konstytucje.

954

Wenecja. Jaką korzyść dobędziecie z tego, jeśli nie z potrzeby książąt i obrzydzenia ludów do nich…?⁸⁵³ Gdyby was prosili i gdyby, aby to uzyskać, błagali o pomoc książąt chrześcijańskich, moglibyście zrobić użytek z tych starań. Ale że przez sto pięćdziesiąt lat wszyscy książęta starali się daremnie o to i że trzeba było tak naglącej potrzeby, aby to uzyskać⁸⁵⁴…!

955

Jeden kaptur uzbraja dwadzieścia pięć tysięcy mnichów.

956

„Czy masz pan należyte pojęcie o naszym Towarzystwie?”

Kościół trwał tak długo bez tych pytań. Inni zadają je, ale nie tak samo.

Jakie porównanie, myślicie, może istnieć między dwudziestu tysiącami rozdzielonych a dwunastu milionami zespolonych, którzy zginęliby jeden za drugiego? Ciało nieśmiertelne. Podtrzymujemy się do ostatniego tchu (Lamy) Przypieramy naszych nieprzyjaciół (Puys).

Królowie. Papież. III Królowie, 246.

Wszystko zależy od prawdopodobieństwa.

Świat żąda z natury swojej religii, ale miękkiej. Przyznajcie mi tę zasadę, a udowodnię wam to: iż Towarzystwo i Kościół dzielą ten sam los. Bez tej zasady niepodobna nic. Nie żyje się długo w jawnej bezbożności, ani też naturalnie w wielkiej surowości. Religia przystosowana ma widoki trwałości. Świat poszukuje ich przez rozwiązłość.

Bierze mnie tedy ochota pokazać wam to za pomocą osobliwego przypuszczenia. Powiem tedy: gdyby Bóg nie podtrzymywał nas osobliwą troską o dobro Kościoła, chcę wam pokazać, iż mówiąc nawet po ludzku, nie jesteśmy… Nie wiem, czy mogliby coś więcej uczynić tacy, którzy nie chcą panować bronią.

6. Prosto i z dobrą wiarą do dewocji. – VI, 452. Królowie żywiciele⁸⁵⁵. 4 Nienawidzeni z przyczyny ich zasług. – Apol. Univ.

59. Dekret Sorbony. Królowie 241, 228. Powieszeni jezuici. 112. Religia i nauka. Jesuita omnis homo⁸⁵⁶. Kolegia, krewni, przyjaciele, wybór dzieci.

Konstytucje. – 253. Ubóstwo, ambicja.

257. Przede wszystkim książęta, wielcy panowie, którzy mogą szkodzić i pomagać.

12. Bezpożyteczni odrzuceni. – Ujmujące wejrzenie. – Majątek, szlachectwo, etc. Jakże to! Baliście się, że ich nie przyjmą wcześniej? 27.

Ciało powszechne i nieśmiertelne. Afirmacja dla zgromadzenia wielkiego i bez skrupułów – niebezpieczna.

47. Oddać swoje mienie Towarzystwu, dla chwały Boga. Decl.

51, 52. Jedność uczuć. Decl: Poddać Towarzystwu i w ten sposób zachować jedność. Otóż dzisiaj ta jedność polega na rozmaitości, ponieważ Towarzystwo tak chce.

117. Const.: Ewangelia i św. Tomasz. Decl.: Jakowaś dogodna teologia.

65. Rzadcy uczeni pobożni, ale dziś odmienia się zdanie.

74, 23. Żebrać.

79. Nie dawać krewnym i zdawać się z tym na doradców wyznaczonych przez superiora.

1. Nie wdawać się w badania. Decl.

2. Zupełne ubóstwo: Żadnych mszy, ani za kazanie, ani jako jałmużnę, wynagrodzenie.

4. Decl. ta sama powaga co Const., cel; odczytać Const. co miesiąc.

143. Deklaracje psują wszystko.

154. Nie zachęcać do dawania jałmużn wiekuistych ani nie żądać ich prawnie, ani do skarbony. (Decl.) Non tanquam eleemosyna, sed tanquam compensatio⁸⁵⁷.

200, 4. Ale świadomi wszystkiego.

190. Const nie chce oszukiwać. Decl. oszukuje w interpretacji.

Przez religię wszyscy bylibyśmy bogaci, gdyby nie nasze Konstytucje; jakoż jesteśmy biedni; a przez prawdziwą religię i bez nich jesteśmy silni.

Clavis placentium. Nasi generałowie lękali się straty – z przyczyny zatrudnień zewnętrznych (208, 152, 150); – z przyczyny Dworu (209, 203, 216, 218); z przyczyny, iż nie trzymano się najbardziej pewnych i najbardziej uprawnionych mniemań, św. Tomasza etc. (215, 218). – Stipendium contra Constit. (218). – Kobiety (224, 225, 228). – Książęta i polityka (227, 168, 177).

Prawdopodobieństwo – Nowość (279, 156).

Nowość – Prawda.

Raczej dla spędzenia czasu i rozrywki niż dla wspomożenia dusz.

Rozwiązłe mniemania.

Grzech śmiertelny na powszedni.

Skrucha (162, 64).

Polityka (162, 64).

An licitum sit ⁸⁵⁸ (162, 182).

Dogodności życia wzrastają dla jezuitów (166). Fałszywe i pozorne dobra, które ich mylą (182, ad). Skargi generałów: nie św. Ignacego, nie Layneza, nieco z Borgii i Akwawiwy, mnóstwo z Mucjusza etc.

O. Lemoine; 10 000 talarów poza swoją prowincją.

182, 157. Patrzcie, jak wątłe jest przewidywanie ludzi: wszystkie rzeczy, których nasi pierwsi generałowie lękali się dla zguby naszego Towarzystwa, przyczyniły się do jego wzrostu: możni, sprzeczność z naszymi instytucjami, mnogość zakonników, różnorodność i nowość mniemań etc.

Polityka (181).

Pierwotny duch Towarzystwa wygasł (184 ad 189 do 170, 171, ad 174).

Non e piu quella (Vitelescus, 180).